چکیده:
ضرورت های برآمده از ارتباط با دول خارجی و الزام برخورداری از امکانات فکری و فرهنگی غرب، اهمیت ترجمه را بار دیگر برای حکومت قاجار و طبقه مترقی و روشنفکر جامعه ایران آن روزگار، مطرح ساخت. بنا بر همین ضرورت ها، نهادی به نام دارالترجمه تاسیس شد تا ضمن برآوردن نیازهای حکومت مبنی بر ترجمه قراردادها و مطالب سیاسی و اقتصادی، با نظارت بر ترجمه آثار فکری و فرهنگی، نسخه دلخواه حکومت را در دسترس مخاطبان و علاقمندان آثار غربی، قرار دهد. بر این اساس، اجزا و ارکان دارالترجمه با حسیاست فراوان انتخای می شده اند تا از ورود افراد با افکار مخالف حکومت جلوگیری به عمل آید، اما حکومت نمی تواند مانع ورود افکار جدید و مترقی به کشور شود، لذا در صدد تاسیس نهادی به نام سانسور برمی آید تا مانعی جدی در برابر نشر افکار آزادی خواهانه ایجاد نماید.
در مقاله حاضر ضمن پرداختن به تاریخچه تاسیس دارالترجمه در دوره قاجار، ارکان و عناصر دارالترجمه، فعالیت های دارالترجمه و اداره سانسور و روش های مقابله آن نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"دارۀ انطباعات ناصر الدین شاه،ریاست افرادی چون برجیس مترجم،حاج میرزا جبار نظام المهام،میرزا ابو الحسن خان غفاری صنیع الملک،علیقلی میرزا اعتضاد السلطنه و محمد حسن خان اعتماد السلطنه را به خود دیده است(اعتماد السلطنه،چهل سال تاریخ ایران،ج 1،ص 44)و برخی از این افراد علاوه بر ریاست انطباعات،بر دار الترجمۀ دولتی نیز نظرات داشتهاند،نظیر اعتضاد السلطنه و محمد حسن خان اعتماد السلطنه(میرزای گلپایگانی،ص 18).
البته هرچند این دلیل در مورد شخص شاه عنوان شده است اما با تسامح آن را میتوان به عموم روشنفکران و تحصیلکردگان آن روزگار تعمیم داد؛اما عمدهترنی وظایف دار الترجمه بر پایۀ چه فعالیتهایی استوار بوده است؟ به وظایف اصلی دار الترجمه که همان برگرداندن مطالب مختلف و متنوع روزنامهها و کتب خارجی بود اشارۀ مختصری شد؛اما ناگفته نماند که متصدیان امر به منظور ترویج فعالیتهای فکری و فرهنگی،استفادههای دیگری نیز از دار الترجمه میکردهاند؛از جملۀ این استفادهها، برگزاری کلاسهایی به منظور آموزش زبانهای خارجی و تربیت شاگردان بود.
شخص اعتماد السلطنه با سابقۀ تحصیلی و علمی شایان توجهاش،به عنوان وزیر انطباعات به انتشار آثار تاریخی و اجتماعی اروپا علاقمند بود؛علاوه بر او ریاست دار الترجمه،میرزا محمد حسین خان ذکاء الملک و سایر مترجمان قابل دار الترجمه،به واسطۀ آشنایی با دانش روز،گرایش قطعی به روشنفکری داشتند و بنابراین نوع تفکر،همت خود را مصروف ترجمۀ آثار سودمندی کردهاند؛اما نشر آثار مذکور با مزاج سیاسی زمانه چندان سازگار نبوده است (آدمیت،ایدئولوژی نهضت،ج 1،صص 54-52)."