چکیده:
موشح، نوع خاصی از شعر است که در قرن سوم هجری در اندلس(اسپانیای کنونی) به وجود آمد و در پیدایش اولین سراینده، اندلسی بودن و حتی در تعریف آن مباحث فراوانی وجود دارد. بسیاری از محققین درباره علت پیدایش موشح، اظهار بی اطلاعی می کنند. با این وجود، امور زیر را در کتاب های قدیم و جدید عامل پیدایش آن دانسته اند؛ آواز اسپانیای قدیم، اشعار ملی و عامی، اشعار تروبادورها (troubadours)، وجود مسمط، مخمس و رباعی عربی و تفنن عروضی. عده ای دیگر، تاثیر مناطق جغرافیایی اندلس، حکومت اشرافی حاکم و اختلاط نژادهای مختلف بعد از فتح مسلمانان را عامل پیدایش موشح می دانند. البته بعضی دیگر، آوازهای یهودیان، زنان جلیقیه و زریاب را نیز از عوامل پیدایش موشح قلمداد کرده اند. این مقاله در پی آن است که درستی یا نادرستی دلایل فوق را بررسی و حدود تاثیر برخی از آنها را مشخص کند و در پایان نیز دلایل اصلی پیدایش موشح در اندلس را برشمرد.
Muwashshah is a poetic form which originated in Andalus (the present-day Spain) in the third century after Hegira، and much has been said on its first composer، Andalusian origin، and definition. While many researchers admit that they are uninformed concerning the causes or the justifying reasons for the emergence of Muwashshah، they consider in both old and new books several factors as the major grounds for its emergence، which include: Lyrics of the ancient Spain، national and folk songs، troubadour poetry، poems in rhymed couplets، cinquains، Arabic quatrains and Arūḍ meter.
For some، the grounds for the emergence of Muwashshah lie in the role played by Andalusia’s geographical regions، the ruling aristocracy، and the mingling of different races following the Muslim Conquest. Others، also، add to the above list the Hebrew songs، Galician women، as well as the role of Ziryab (the great musician and composer) in this regard.
The present article intends to investigate whether and to what extent the above factors can serve as the original grounds underlying the emergence of Muwashshah; it also aims to specify the contributions made by some of the above factors in this respect، and finally enumerate the major grounds accordingly.
خلاصه ماشینی:
این مقاله در پی آن است که درستی یا نادرستی دلایل فوق را بررسی و حدود تأثیر برخی از آنها را مشخص کند و در پایان نیز دلایل اصلی پیدایش موشّح در اندلس را برشمرد.
»(ابن خلدون،ص 542) ابن خلدون علت اصلی پیدایش موشّح را در این میداند که شعرای اندلس به تمام رموز شعر عربی پی برده و به درجۀ اعلای آن رسیده بودند و به همین دلیل پس از مدّتی،موشّح را به وجود آوردند.
اما به نظر میرسد گفتۀ او دلیل محکمی نباشد،زیرا در این صورت عربها باید زودتر موشّح را اخترع میکردند،زیرا عربی،زبان اصلی آنها بود و همزمان با پیدایش موشّح در کشور مستعمرۀ اندلس،شعر دوران شکوفایی خود را در عصر عباسی با خروج شعراء از وزن متداول عروضی و موضوعات جدید(هم در شکل و هم در مضمون)سپری میکرد.
اما این دیدگاه نیز قابل انتقاد است زیرا اگر دلیل اصلی پیدایش موشّح،نظام موسیقی مسمّط بوده است،باید موشّح قبل از اینکه در اندلس به وجود آید در مشرق به وجود میآمد.
أیّها الساقی إلیک المشتکی#قد دعوناک و إن لم تسمع (ابن سناء الملک،ص 33) و جواب سوم به دیدگاه دکتر فوزی سعید در کتاب الجامع فی تاریخ الأدب العربی(العصر القدیم)آمده است:«موشّح نوعی خاص از شعر است که قواعد عروضی بر آن منطبق نیست.
»(ابن بسام،القسم الأول للمجلد الأول، صص 469 و 470) برخی پژوهشگران معاصر نیز تأثیر آواز غربی را بر پیدایش موشّح پذیرفتهاند؛«بهطور مثال، نویسندۀ کتاب«فضل الأندلس علی ثقافة الغرب»ضمن تأیید سخن«ریبرا»دربارۀ تأثیر شعر غنایی اسپانیایی رومانثی بر پیدایش موشّح میگوید:رومانثی،اشعاری است به شکل قطعه قطعه که قبل از شکل عربی آن،در اسپانیا وجود داشته است.