چکیده:
انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 در شرایطی به پیروزی رسید که در کشور حاکمیت چندگانه ایجاد شده بود و گروه های مختلفی می توانستند حاکمیت جامعه را به دست گیرند. ارتش شاهنشاهی یکی از گروه هایی بود که فرصت تسلط بر اوضاع متشنج آن زمان را داشت. در مقاله حاضر بر آن هستیم تا علل اعلان بی طرفی ارتش را در آن موقعیت حساس بررسی کنیم. این امر مستلزم بررسی ساختار دستگاه سرکوب رژیم پهلوی است. در این مقاله،اعلام بی طرفی ارتش به عنوان یکی از شاخص های ضعف دستگاه و رابطه آن با مواردی از قبیل تمرد نظامیان، فرار نظامیان از پادگان ها، اعلام همبستگی نظامیان با امام و … مورد بررسی قرار می گیرد. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، علل و عوامل عمده ضعف دستگاه سرکوب رژیم عبارتست از:
1.ساختار فرماندهی متمرکز و متکی به فرد حاکم بر دستگاه که عملا موجب انفعال سیاسی دستگاه در حضور شاه و از هم گسیختگی دستگاه در شرایط عدم حضور شاه می شود.این گسیختگی به وسیله انقلابیون تشدید و موجب ضعف دستگاه سرکوب شد.
2. تغییر نقش ارتش شاهنشاهی از نقش حافظ امنیت ملی و داخلی به عامل سیاست بین المللی و ژاندارم منطقه ای-که خود تابعی از رابطه ایران و آمریکا بود-که نتیجه آن عدم توانایی تسلط بر اوضاع متشنج داخلی و کنترل انقلاب شد.
خلاصه ماشینی:
بنابراین تعریف زیر را ارائه میدهیم: «دستگاه سرکوب یعنی مجموعهای از مؤسسات اطلاعاتی، امنیتی و نظامی که وظیفه آنها استقرار نظم و مقابله با تهدیدات داخلی کشور است و هریک از اجزای این دستگاه دارای عملکرد خاص خویش بوده و وظایف هریک مشخص و تحدید شده است».
در مورد ایران نیز از طرف محققانی از قبیل آبراهامیان، سمتی، درویش سه تلانی، لطفیان و فرد هالیدی همین عوامل به عنوان علل ضعف دستگاه سرکوب مطرح شده است.
با توجه به مطالب فوق، یعنی ایفای نقش ژاندارمری منطقه، حمایت و دخالت مستقیم و غیر مستقیم از نیروهای متحد غرب در منطقه ایران و ایجاد ساواک با مأموریتهای ذکر شده همگی به این امر اشاره دارد که ارتش و دستگاه سرکوب بیشتر نقش مربوط به تأمین امنیت بلوک غرب را ایفا میکردند، تا امنیت داخلی.
رابطه تغییر نقش ارتش در رژیم شاه و ضعف دستگاه سرکوب ادعای اصلی فرضیه این است که وسایل لازم برای کسب و ایجاد امنیت در داخل وجود نداشته است.
مؤیدات این مدعا در انقلاب ایران زیاد به چشم میخورد، یعنی از سرباز وظیفه و ارتش برای حفظ امنیت داخلی استفاده شده است.
با توجه به اینکه اصولا تعداد سربازان وظیفه در ارتش ایران در زمان پهلوی زیاد بوده است، برای بررسی این امر که آیا این موضوع در ضعف دستگاه سرکوب مؤثر بوده است یا خیر، لازم است که مدارک و اسنادی را ارائه دهیم(بر طبق گزارش آبراهامیان 410000 نظامی داشتهایم که 3/2 آن یعنی 275 هزار نفر سرباز وظیفه بودهاند).