چکیده:
تنگهها به عنوان آبراههای دریایی همواره در اقتصاد دولتها نقش بارزی را ایفا میکنند. ملوک هرموز با انتخاب پایتخت جدید خود، جزیره جرون که به یاد وطن خود آن را هرمز نامیدند، نبض تجارت منطقه را به دست گرفتند. مورخان جملگی از تجارت پررونق جزیره هرمز با هندوستان یاد کردهاند. با تصرف جزیره هرمز توسط آلبوکرک پرتغالی تجارت این منطقه تحت کنترل آنان قرار گرفت، اما شاه عباس کبیر با کمک انگلیسیها پرتغالیها را شکست داده، از جزیره بیرون کرد. بعد از سقوط هرمز، بندر گمبرون نقش فعالی را در مناسبات اقتصادی ایفا کرد. این پژوهش در پی یافتههایی برای این پرسشهاست که اولا: نقش جزیره و تنگه هرمز در تجارت دریایی منطقه خلیج فارس چگونه بوده است، و ثانیا: پیآمدهای اقتصادی تصرف هرمز در این منطقه چه بود، ثالثا: رشد تجاری بندرعباس چگونه شکل گرفت؟
خلاصه ماشینی:
"559 پرتغالیها از زمانیکه بر جزیره هرموز دست یافته و امیر آن جزیره را تحتالحمایه خویش ساختند، بندر کوچک گمبرون را نیز به عنوان اینکه در قلمرو متصرفات امیر هرموز است با حدود دویست میل از آبهای اطراف آن به تصرف درآوردند، و چون سواحل جزیره برای کشتیهای کوچک جنگی ایشان پناهگاه مناسبی نداشت، ساحل گمبرون را لنگرگاه کشتیهای مزبور قرار دادند و در سالهای اولیة سلطنت شاه عباس برای حفظ و حراست از کشتیهای جنگی در آنجا قلعهای بنا کردند.
سیاحان اروپایی از اقدامات عمرانی شاه عباس اول در این بندر، و اهمیت آن در فعالیتهای تجاری منطقه خلیج فارس و اقیانوس هند سخن گفتهاند: بندرعباس اصلا کمرن نامیده میشد، شاه عباس کبیر به آبادی آن اقدام کرده، آنجا را به اسم خود موسوم ساخت و حالا یک شهر بزرگی شده است با مخزنهای بزرگ برای مالالتجاره که بالای آنها هم برای منزل تجار عمارت بنا شده.
571 منابع انگلیسی سده نوزدهم میلادی از اهمیت بندرعباس در تجارت خارجی ایران سخن گفته و اشاره میکنند که پس از فتح هرموز، بندرعباس اهمیت یافت، به طوری که هلندیها و فرانسویها در این بندر به ساختن کارخانهها و قلاع پرداخته و حتی هلندیها شهر تازهای در آن برپا کردند: «در زمان صفویه که راه تبریز و قفقاز باز نبود و از بوشهر و شیراز هم آمد و شد نمیشد، بندرعباس یگانه مدخل و مخرج بازرگانی ایران به شمار میآمد» 572 و نیز گزارش میدهند: پس از فتح جزیره هرموز، بندر کامرون[گمبرون] نیز از تصرف پرتغالیها درآمد و به افتخار شاه عباس بزرگ، نام آن را بندرعباس میگفتند."