چکیده:
در چند دهه اخیر پیرامون مفهوم تبیین، پرسش های مهمی در فلسفه علم طرح شده است که بیشتر آنها تاکنون پاسخ قانع کننده ای نیافته اند. این نوشتار قابلیت های عقلگرایی را در پاسخ به این پرسش ها بررسی می کند. دیدگاه عقل گرایانه ای که محور این نوشتار است تبیین یک رویداد را مستلزم کشف علت آن می داند. استدلال اصلی این است که بیشتر مشکلات مربوط به تبیین ناشی از سیطره رویکردی تجربه گرایانه است و موفقیت رهیافت عقلی در حل این مشکلات، حتی از نگاهی عملگرایانه نیز دلیلی کافی برای لزوم بازخوانی و احیای این رهیافت به حساب می آید و چالشی جدی در برابر رهیافت تجربی است که با سیطره بر فلسفه علم، بیشتر در مساله سازی و تولید معضلات فکری و فلسفی موفق بوده است تا در ارائه راه حلی برای آنها.
خلاصه ماشینی:
دربحث ازتبيين پرسش - هاي زيادي قابل طرح است که مهم ترين آنها عبارت اند ازاينکه تبيين چيست ؟ مفهوم تبيين با مفاهيمي مانند قانون ، مکانيسم ، کارکرد و عليت چه نسبتي دارد؟ آيا رويدادهايي که تبيين *عضو هيئت علمي دانشگاه اصفهان rezasadegi@gmail.
com تاريخ دريافت : ٩٠/١٢/٧ تاريخ پذيرش : ٩١/٥/١٠ ميشوند قابل فهم نيزميشوند واگربلي، به چه معنا؟ تبيين علمي چه نسبتي با پيش بيني علمي دارد وآيا براي پيش بيني يک رويداد نخست بايدآن را تبيين کرد؟آيا تبيين پديده ها هدف نهايي هرپژوهش علمي است ؟آياتبيينگرنيزقابل تبيين است وآياميتوان قانوني راکه تبيينگر يک رويداد است مجدداًتبيين کرد؟ درنهايت اينکه آيا قوانين احتمالي نيزکارکردي تبييني دارندواگربله ،تفاوت تبيين احتمالي باتبيين هاي قطعي درچيست ؟ در اين نوشتار پاسخ عقلگرايان به اين پرسش ها را بررسي خواهيم کرد.
اين گونه هم نيست که تبيين صرفاًکارکردي عملي داشته باشدو دانشمندان درتبيين هاي خود صرفاًبه دنبال پيش بيني رويدادهاي آينده وکنترل آنهاباشند؛فهم مکانيسم حاکم بر جهان اهميتي نظري نيز دارد و چنين فهمي شناخت ما را از جهان هستي افزايش ميدهد.
او نيز مانند همپل ، تبيين را نوعي استنتاج تلقي ميکند و بر اين باور است که اگر با معيار وحدت بخشي درخصوص استنتاج هاي مختلف قضاوت کنيم مشکل نمونه هاي نقضي که براي مدل همپل طرح شده حل ميشود.
حاصل آنکه اگر تبيين را بيان علت بدانيم ، مکانيسم را نيز ميتوان بر اساس مفهوم عليت اين گونه تعريف کرد که يک مکانيسم مجموعه اي است با کارکرد معين که اجزاي آن در تحقق اين کارکرد با يکديگرتعاملي عّلي دارند.