چکیده:
در این مقاله، پس از توضیح نحوه تکوین پادشاهی هخامنشی و توصیف وضع استبدادی حکومت در ایران باستان، نحوه مالکیت زمین های کشاورزی ـ و موضوع آب و آبیاری ـ مطرح شده است. مقاله می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا آب به تنهایی عامل پیدایش ساختار استبدادی در ایران باستان بوده یا عوامل دیگری هم در ایجاد آن (استبداد) نقش داشته اند.مؤلف با توصیف وضع جغرافیایی ایران در دوران باستان، و به هنگام حاکمیت مادها و هخامنشیان، «مباشرت دولت در کارهای عمومی» را مورد توجه قرار داده است. مقاله به اهمیت آب و چگونگی آبیاری طبیعی و مصنوعی در ایران باستان نیز پرداخته و جایگاه و ویژگی های تأسیسات آبیاری، به ویژه قنات ها و کاریزها و آب بندهای متعدد را درنقاط مختلف ایران در مقطع تاریخی یاد شده تشریح کرده است.
خلاصه ماشینی:
"مالکیت خصوصی نسبت به زمین وجود ندارد،بلکه همهزمینها-به ویژه زمینهای کشاورزی-در ملکیت دولت قرار داد و برای استفاده تنها به طورموقت در اختیار کسان-معمولا نزدیک به حکومت-قرار میگیرد و همین امر مسئله آبیاریمصنوعی را نیز به صورت یک امر عمومی به دولتها میسپارد که عمدۀ بحث این مقاله راتشکیل میدهد.
با توسعۀاین سازمانها و تشکیلات و رسیدن به شرایط ایجاد دولت این امر به دولتهای مقتدرمنتقل شده و مباشرت و نظارت در آن را،سازمان تازۀ دولت برعهده گرفته و همچنان مالکیتخصوصی در این امر به وجود نیامده و تنها دولت که مالکیت اصلی را در اختیار داشته،ازکشاورزان-چه مالکان و زمینداران بزرگ که زمین را به صورت اقطاع و تیول در تصرف داشتهاندو چه خرده مالکانی که قطعات کوچک زمین را متصرف بودهاند-حقا به دریافت میکردهاند واین حقایهها نیز بخشی از بودجۀ کل مملکت را تشکیل میداده است که آن هم صرف اموراجتماعی مانند ایجاد راهها،بستن بندهای تازه،تقویت نیروهای نظامی برای حفظ کشور و نیزایجاد و تعمیر منظم شبکه راهها و پلها و حقوق کارمندان و کارگران میشده و مازاد آنبه صورت ذخیره در صندوق دولت باقی میمانده است.
م در گذشته است در دوهزار سال پیشاز این وقتی از شگفتی یونانیان از دیدن سدها،بر روی رودخانهها مینویسد،میگوید:آنهاتصور میکردند که این دیوارها جلوی رودخانهها برای آن کشیده شده تا دشمن نتواند از راه دریامستقیما به شوش حمله کند!این گواهی استرابون،از نظر ما دو وجه دارد؛یکی اینکه سندیاست معتبر که نشان میدهد در خوزستان،پیش از ساسانیان،بر روی رودخانهها بند وجودداشته و تردیدی نیست که این بندها را سلوکیان بعد از هخامنشیان استوار نکردهاند و نیزاشکانیان به دلایل فراوان،از جمله موقعیت جغرافیایی سرزمین خود و نیز به دلیل عدم قدرتحکومت مرکزی،از عهدۀ چنین کارهایی،آن هم در قلمرویی دورتر از مرکز حکومت خودبرنمیآمدند،از این گذشته در زمان نوشته شدن کتاب استرابون حولوحوش میلاد مسیح،هنوزآن انسجام قطعی در حکومت اشکانی،برای انجام کارهای بزرگ به وجود نیامده بود."