چکیده:
اگرچه واژه إجتباء یازده بار در قرآن به کاررفته است اما از دوجنبه اهمیت دارد یکی به دلیل آنکه بهترین خوبان عالم را دربرمی گیرد و دیگر به لحاظ شمولیت معنایی. چرا که خداوند صراحتا آن را برای «من یشاء» از بندگان قرارمی دهد. همان طورکه می دانیم، این واژه عموما در معانی ای چون برگزیدن و جمع آوری معنا شده است. اما هر یک از این معانی، اگرچه در برخی مصادیق انطباق دارد، در برخی موارد دیگر دچار اشکال است. مثلا در بررسی ماجرای حضرت آدم (ع) و یونس (ع): به خوبی درمی یابیم إجتباء نمی تواند منصبی اعطایی ازجانب خداوند باشد آن هم پس از عصیان و غضب یونس(ع)، بلکه به معنای «بازنمودن مسیری درزمانی که همه راه ها بسته است»، به کار رفته است. به این معنا که خداوند همه شرایط را درست آنجا که انتظار نمی رود با قدرت برای شخص فراهم می کند و مسیررشد او را گاه بوسیله توبه و به سوی هدایت و گاه صالحیت باز می نماید. در این نوشتار ابتدا آراء قدما نقل شده و آنگاه به تنزیه معنای این واژه پرداخته شده است، در ادامه بانگاهی به معنای جدید درآیات مربوطه، «سیر مجتبوین در زمان» و نیز «ثمرات اجتباء» به همراه «جدول درجات معنای إجتباء» آورده شده است.
خلاصه ماشینی:
این واژه از دو جهت اهمیت دارد یکی آنکه شامل بهترینخوبان از ابتدای خلقت چون؛آدم(ع)،نوح(ع)،موسی(ع)و عیسی(ع)شده است و ازسوی دیگر خداوند راه إجتباء را برای همهی مؤمنین و هرکه را که بخواهد باز گذاشتهاست؛{/«اللّه یجتبی إلیه من یشاء و یهدی إلیه من ینیب»/}(شوری،13)،یعنی به لحاظ شمولیتمیتواند بسیاری از انسانها را در برگیرد.
»،/}یعنی:نگاه که آیهای نیاوردی میگویند چراآنها را جمع نکردی؛و برای توجیه این آیه گفتهاند:منظور کفار این بود که حضرت آیههارا خودش میآورد و مربوط به خدا نیست لذا میگفتند چرا آیهها را جمع و جور نکردی ونیاوردی؟(حسینی تهرانی،87)همان طور که خواهیم دید،علما سعی در پیدا کردن معنایاین واژه و جمع میان معانی گفته شده دارند.
و اینکه خداوند عبد را اجتباء کند یعنی تنها او را به فیض الهی خاصگرداند و براو بردون سعی و تلاش خود بنده،انواع نعمات جاری میشود و البتّه ایناجتباء از آن انبیاء و بعضی از صدیقین و شهدای همراه و نزدیک انبیاء است،چنانچهخداوند فرمود:{/«و اجتبیناهم و هدیناهم الی صراط مستقیم»/}(الانعام،87)و همین ماده رابه طور استعاره در جمعآوری مالیات استعمال نموده،این عمل را«جبایۀ الخراج»مینامند،چو به همین معنای استعاری در آیه{/«یجبی إلیه ثمرات کلّ شیء»/}آمده است.
آنجا که میفرماید:{/«أن أقیمو الدّین و لا تتفرّقوا فیه کبر علی المشرکین ما تدعوهم إلیه/}و چند آیه بعد میفرماید{/اللّه یجتبی إلیه من یشاء»/}مطلب دیگر اینکه:در سوره مبارکه انعام آیه 87 آمده است که:{/«واجتبیناهم و هدیناهم إلی صراط مستقمی»/}بنا بود که شما متفرق شوید اما خداوند مسیری بهسوی شما باز نمود و شما را دوباره دور هم جمع کرد و از تفرقه جلوگیری نمود،بلکهبرعکس،مسیر هدایت را پیش رویتان گشود و شما را برصراط المستقیم قرار داد.