خلاصه ماشینی:
"iov,1954 اما گفته میشود که«ایشیاتک لیتهو گرافک پریس»کلکته اولین چاپخانۀ سنگی بود که در1825 م/[41-1240 ه]تأسیس گردید نک: tnaegap a aidni;sserp cihpargihtil s,yiyor selrahc ris",ytsil namreh .
نک: drawde sedrawde ،ص 555؛نادر علی خان،مأخذ پیشین،ص 309 میگوید که گلستان چاپ1828 م در کتابخانۀ شخصی مالک رام،دهلی موجود است.
برای اطلاعات بیشتر نک:عبد الحلیم شرر،مأخذ پیشین،ص 143 و بعد؛نادر علی خان،مأخذ پیشین،ص 322-313،در 1831 م/[47-1246 ه]-که تازه در لکهنو چاپسنگی آغاز شده بود-در آنجا دست کم 17 چاپخانه فعال بود،نک: lacitilop lagneb ecnednopserroc ،مورخ 6 اکتبر 1849 م،ش 130،در«گنجینۀ شرقی و دیوان هند»،کتابخانۀ بریتانیا،لندن،در 1834 م/[50-1249 ه]در استان متحد (pu) و پنجاب 37چاپخانه فعال بود.
کتابهای مهم این نهضت در تألیفات زیر بررسی شده است:معین الدین عقیل،تحریکآزادی مین اردو کا حصه،کراچی،1976 م،ص 252-247؛خواجه احمد فاروقی،اردومین وهابی ادب،دهلی،19876 م؛تحفۀ اثنا عشریه تألیف شاه عبد العزیز به حروف تایپی در1800 م در کلکته چاپ شد(نک:مقیت الحسن،کلکته کی قدیم مطابع اوران کی مطبوعات:ایک تذکره،کلکته،1980 م،ص 142)؛این کتاب در 1822 م نیز چاپ شد.
فعالیتهای روزافزون مطبوعاتیجنبشها به وسیلۀ روحانیون اسلام،اینک به خدمت دانش و آموزش و اصلاحاحوال و مناظرات دینی درآمده بود و نیک پیدا بود که صنعت چاپ در شبه قارهدر انحصار روحانیون مسلمان است و هیچ ملتی در مصاف آنان نبود4.
چاپبرای مسلمانان سلاحی بود علیه نهضتهای هندویی و مسیحی5،و روحانیونمسلمان برای تقویت علمی همکیشان خود چاپ را بهعنوان مؤثرترین ابزار(1).
p,nosnibor sicnarf که چاپ را اختیار کردند بلکه علمای فرنگی محل و روحانیون اهل حدیث ودیوبند و سایر مکتبها نیز به واسطۀ این ابزار مرامها و مصالح خود را تأمینکردند1."