چکیده:
به دلیل افزایش اهمیت آب، در ابعاد مختلف زندگی انسان ها به ویژه در پنجاه سال گذشته بیشتر کشورها از جمله ایران برنامه ها و سرمایه گذاری های گسترده ای را به منظور کنترل و تنظیم آب از طریق ساخت سازه های مهندسی، به ویژه سدها، انجام داده اند. بهره برداری از سد کارده (مشهد) در سال 1367 و بیدواز (اسفراین) در سال 1382 در راستای همین هدف می باشد. مساله ی عمده ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته است، پی آمدهای حاصل از اجرای این طرح ها و ارزشیابی آثار اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی آن ها است، که تحقیق حاضر پاسخ به آن را دلیل تلاش خود قرار داده است. این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و به کمک مطالعات پیمایشی و مقایسه ی داده های جدید با اسناد قبل از احداث سدها و همچنین سنجش نگرش بهره برداران به ارزشیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و محیطی سدهای کارده و بیدواز پرداخته است. نتایج حاصل حاکی از کاهش سطح زیر کشت و ایجاد اثرات منفی در پایاب سد کارده از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. در پایاب سد بیدواز به دلیل تخصیص تمام آب به بخش کشاورزی، شرایط اقتصادی و زیست محیطی به صورت محدود بهبود یافته است. از نتایج مهم دیگر این تحقیق عدم رضایت بیش از هشتاد درصد بهره برداران پایاب سدها از مدیریت دولتی حاکم بر منابع آب و نحوه ی توزیع آن است که بهره برداری و مدیریت منابع آب در حوضه ی رودخانه های کارده و بیدواز را با رویکرد مشارکتی اجتناب ناپذیر می نماید.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و به کمک مطالعات پیمایشی و مقایسه ی داده های جدید با اسناد قبل از احداث سدها و همچنین سنجش نگرش بهره برداران بـه ارزشـیابی اثـرات اقتصـادی، اجتماعی و محیطی سدهای کارده و بیدواز پرداخته است .
ولی متأسفانه مطالعات و ارزشیابیهای انجام شده در دهه ی اخیر روی سازه های فیزیکی در حوضه ی رودخانه ها در سطح ملی و بین المللی (١٩٩٤ ,IWMI ;١٩٩٨ ,Bale ;٢٠٠٣ ,Mosttert ;٢٠٠٤ ,WCD ـ پورزند، ١٣٧٨؛ کمیته ملی آبیاری و زه کشی، ١٣٨٠؛ حیدریان و همکاران ، ١٣٨٢) وجود مسائل و مشکلات در ابعاد مختلـف بـه ویـژه مدیریت منابع آب در پایاب سدها و شبکه های نوین توزیع آب را تأیید میکنند.
جدول شماره (١) مواد تحقیق ابعاد متغیرها اکولوژیکی سرسبزی در محیط روستا، تغییرات آبدهی قنوات ، وضـعیت آب شرب دامها، اثرات خشک سالیها بـر تولیـدات ، آبـدهی چاههـا، تنوع محصولات ؛ اقتصادی سطح زیر کشت زراعت آبی، سطح زیر گشت باغات ، سطح زیـر کشت محصولات تابستانه ، سطح زیر کشت محصولات زمستانه ، میزان تولیدات ، تعداد دام کوچک ، تعداد دام بزرگ ، افزایش شغل و کـار در منطقـه ، سـرمایه گـذاری بیشـتر در بخـش کشـاورزی، استفاده بهتر از آب ؛ اجتماعی و مدیریتی سطح مشارکت مردم در مدیریت آب ، اعتماد به مسـؤولان امـور آب ، اختلافات مردم در داخل روسـتاها، اختلافـات روسـتاها بـا یکــدیگر، اعتمــاد بــه تعــاونیهــا، توزیــع عادلانــه تــر آب بــین حقابه داران ، عمل کردن مسـؤولان بـه وعـده هـایی کـه داده انـد، مدیریت توزیع آب ، توزیع مناسب زمانی آب .