چکیده:
مبانی، منابع، روش و قلمرو، ارکان اصلی یک نظریه تفسیری به شمار می آید و اکتشاف آن، روش و منابع خاصی دارد و بهترین روش برای کشف نظریه تفسیری یک مکتب توجه به عملکرد تفسیری مفسران آن است. اجتهادی و اثری دو روش تفسیری امامیه است و هر یک مبانی و طرفدارانی دارد. موضوع این پژوهه اکتشاف و تحلیل مولفه های اساسی نظریه های تفسیری مفسران اجتهادی امامیه از دو حوزه کهن بغداد و معاصر نجف و قم است که با رهیافتی نظریه پژوهی تالیف شده است. نخستین بار مفسران کهن امامیه در حوزه بغداد با تکیه بر اجتهاد و نقل معتبر، نظریه تفسیر اجتهادی این مکتب را طراحی کرده اند که در آثار تفسیری آنان نمود یافته است؛ هر چند روند تدوین این نظریه تدریجی بوده است لکن از وحدت مبانی در ادوار مختلف تاریخی برخوردار بوده و در دوره معاصر به مرحله تثبیت رسیده است. مفسران اجتهادی معاصر ایرانی امامیه از دو حوزه نجف و قم، در برخی از مولفه ها همانند قلمرو تفسیر، اندکی با یک دیگر اختلاف دارند لکن در مولفه های مبانی، منابع و روش، وحدت نظر دارند.
خلاصه ماشینی:
نخستین بار مفسران کهن امامیه در حوزة بغداد با تکیه بر اجتهاد و نقل معتبر، نظریۀ تفسیر اجتهادی این مکتب را طراحی کرده اند که در آثار تفسیری آنان نمود یافته است ؛ هر چند روند تدوین این نظریه تدریجی بوده است لکن از وحدت مبانی در ادوار مختلف تاریخی برخوردار بوده و در دوره معاصر به مرحله تثبیت رسیده است .
هر چند تکثر تفاسیر مأثور این دوره، خود می تواند نشانه غلبه شاخص اثر گرایی در نظریه تفسیری امامیه به شمار آید و اجمالا می توان برخی از مبانی کلامی امامیه چون حجیت سنت اهل بیت را از آنها استنباط کرد؛ لکن در این مقاله بررسی این رویکرد مد نظر نبوده است و تحلیل مؤلفه های نظریۀ اثری امامیه در تفسیر، خود به پژوهشی مستقل نیاز دارد.
١. تفسیر دانشی روشمند: هر چند شیخ طوسی تعریف جامعی از تفسیر ارائه نکرده (بابایی و همکاران ، ١٢) و تنها در مقدمه التبیان به نقد روش مفسران پیشین اکتفا کرده است ؛ لکن از بررسی عملکرد تفسیری وی چنین بر می آید که شیخ ، تفسیر را دانشی روشمند، استوار بر قواعد زبانی ، اصول تخاطب عقلایی و مبانی کلامی مفسر می داند که هدف غایی آن ، کشف مراد جدی قرآن از ظواهر الفاظ آن است و این در سراسر التبیان وی مشهود است .