چکیده:
منابع، امکانات و ابزارهایی که برای طراحی یک راهبرد مورد توجه قرار می گیرند، در موارد زیادی از نظر موضوع و مصداق، با عوامل شناخته شده ژئوپلیتیکی تطابق دارند، از جمله می توان به موقعیت استراتژیک و ژئواستراتژیک، وضعیت اقتصادی، سیاسی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی، جنبه های طبیعی و فیزیکی سرزمین نظیر شکل، وسعت و نیز موقعیتهای ارتباطی، دریایی، ساحلی و نوع، میزان منابع طبیعی و کمیت و کیفیت منابع انسانی و عناصر فرهنگی و تاریخی و ... اشاره کرد. طراحان استراتژیهای دفاعی در نهادهای دفاعی ـ نظامی با وجود آنکه در طرحهای خود به برخی از عوامل ژئوپلیتیکی توجه می کنند و آن را در طراحیهای خود دخالت می دهند، اما هیچ نشانه ای از توجه علمی و تاثیر نظام مند این عوامل در تدوین استراتژیهای دفاعی دیده نمی شود. ارائه یک الگوی نظری برای طراحی راهبردهای دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی، مستلزم شناسایی عوامل موثر و کشف رابطه میان این عوامل با راهبرد دفاعی، تبیین نوع، چگونگی و میزان تاثیر عوامل مورد نظر در طراحی راهبرد دفاعی است. بیان رابطه میان عوامل ژئوپلیتیکی و راهبرد دفاعی به دلیل ماهیت کیفی اغلب عوامل ژئوپلیتیکی، کاری دشوار ولی امکانپذیر است. مقاله حاضر با بهره گیری از روشهای علمی و با تبدیل جنبه های کیفی این عوامل به معیارهای کمی، مدلی برای تعیین میزان تاثیر و نحوه دخالت این عوامل در تدوین راهبردهای دفاعی ارائه کرده است.
In many cases، resources، facilities and instruments used to project a strategy are adjusted to well-known geopolitical factors in terms of issue and proof. Some of these factors are strategic and geo-strategic situation; others are economic، political، military، social، and cultural conditions or natural and physical phases of the land such as shape and extent. There are other communicational، sea and coastal situations. The type and size of natural resources and quality and quantity of human resources، and cultural and historical elements are also important geopolitical factors.
Defense strategy planners usually pay attention to the role of geopolitical factors although there is no evidence of scientific consideration and systematic effects of these factors in codification of defense strategy. In order to provide a theoretical model for defense strategies based on geopolitical factors، this paper maintains that the effective factors and the relationship between these factors and defense strategy should first be identified. Then the expression of the type، manner and the effects of proposed factors in planning defense strategy should be taking into consideration. In this article، a model for determining the scope of effectiveness of these factors along with the methods in which these factors engaged in codification of defense strategy have been provided.
خلاصه ماشینی:
الگوي نظري طراحي راهبرد دفاعي مبتني بر عوامل ژئوپليتيکي دکتر محمدرضا حافظ نيا*ـ استاد جغرافياي سياسي، دانشگاه تربيت مدرس دکتر غلامعلي رشيدـ جغرافياي سياسي ، دانشگاه تربيت مدرس دکتراکبر پرهيزگارـاستاديار جغرافيا، دانشگاه تربيت مدرس دکتر محمدحسين افشرديـ استاديارجغرافياي سياسي ، دانشگاه امام حسين (ع ) چکيده منابع ، امکانات و ابزارهايي که براي طراحي يک راهبرد مورد توجه قـرار مـيگيرنـد، در مـوارد زيـادي از نظـر موضوع و مصداق ، باعوامل شناخته شدة ژئوپليتيکي تطابق دارند، از جمله ميتوان بـه موقعيـت اسـتراتژيک و ژئواستراتژيک ، وضعيت اقتصادي، سياسي، نظامي، اجتماعي، فرهنگي، جنبه هاي طبيعي و فيزيکي سرزمين نظيـر شکل ، وسعت و نيز موقعيتهاي ارتباطي، دريايي، ساحلي و نوع ، ميزان منـابع طبيعـي و کميـت و کيفيـت منـابع انساني و عناصر فرهنگي و تاريخي و ...
در مقاله حاضر با بهره گيري از روشهاي علمي و با تبديل جنبه هاي کيفي عوامل ژئوپليتيکي به معيارهاي کمي، مدلي براي تعيين نقش و ميزان تأثيراين عوامل در تدوين راهبردهاي دفاعي ارائه شده است .
جدول شماره ۸: نمونة پرسشنامه براي بررسي نوع و ميزان تأثيرعوامل ژئوپليتيکي بر طراحي راهبردهاي دفاعي کشور فرضي (الف ) نسبت به کشور فرضي (ب ) (به تصویر صفحه رجوع شود) نکتۀ قابل توجه اينکه برخي از عوامل و متغيرها به دليل داشتن ماهيت سيال و مرکب ، به صورت بالقوه بيش از يک نقش دارند.
به اين ترتيب الگوي ذيل براي بيان نوع و ميزان تأثيرعوامل ژئوپليتيکي در طراحي راهبردهاي دفاعي و چگونگي اعمال نقشهاي متفاوت عوامل ياد شده در طراحيهاي دفاعي پيشنهاد مي شود: (به تصویر صفحه رجوع شود.