چکیده:
مرز به پدیده ای فضایی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان، انتقال کالا، نشر افکار و... مانع ایجاد می کند. یکی از مباحث مهم در مورد مرزهای بین المللی، نقش و کارکردهای مختلف مرز و از آن مهمتر شناخت عوامل مختلف موثر بر آنها است. صاحبنظران و کارشناسان نقشها و کارکردهای متفاوتی را برای مرزها بر شمرده اند که از جمله می توان به مواردی مانند جداکنندگی، یکپارچه سازی ، کشمکش و ارتباط، تحدید حدود منطقه اعمال حاکمیت و قدرت حکومت، شکل دهی به مناسبات اقتصادی و سیاسی بین حکومتها، مانع دفاعی و اقتصادی و... اشاره کرد. به نظر می رسد بر اساس یک رویکرد نوین و یک نگرش کلی می توان مهمترین کارکردهای مرز را به دو دسته کارکردهای دفاعی- امنیتی و کارکرد ارتباطی- تجاری تقسیم کرد.
از سوی دیگر، عوامل ژئوپولیتیکی مختلفی بر نقش و کارکرد مرزها موثر است که از جمله می توان به مواردی مانند: نظامهای سیاسی کشورهای همسایه در دو سوی مرز، ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی مرزنشینان، موقعیت نسبی کشور و نوع فضای استراتژیک مسلط بر منطقه، نوع نگرش و رفتار حکومتها نسبت به مرز، ذخایر و منابع طبیعی موجود در منطقه مرزی، پیمانهای سیاسی- نظامی کشورهای هم مرز با قدرتهای فرامنطقه ای و... اشاره کرد. در این مقاله تلاش شده است تا با مروری بر کارکرد و نقش مرزها، مهمترین عوامل ژئوپولیتیکی موثر بر کارکرد امنیتی و ارتباطی مرزها، با تاکید بر مرزهای جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گیرد.
Borders are spatial phenomena that define geographic boundaries of political entities or legal jurisdictions، such as governments and states. And thus under certain regulations prevent illegal transferred goods، animals or people. One of the important aspects of the international borders is the role and functions of different boundaries and more important than that is the knowledge of knowing various factors affecting them. Experts design different roles and functions for borders such as consolidation، struggle، communication، delimitation، separation، formation of political economies.
It seems that based on a new approach and a general attitude one can divide the most important border functions into two groups namely defensive-security and communication-commercial .On the other hand، geopolitical factors of different nature affect the role and function of the borders، including the cases can be as pointed out: among these one can name The political system of neighboring countries one two sides of the border، economic and social status of the border residents relative position of the country the type of strategic control over the region، kind of attitude and behavior of the states towards the border، reserves and natural resources in the border region. This article has tried to analyze the effectiveness geopolitical factors on the role and function of the International boundaries in relation to the Islamic Republic of Iran.
خلاصه ماشینی:
از سوي ديگر، عوامل ژئوپوليتيکي مختلفي بر نقش و کارکرد مرزها مؤثراست که از جمله ميتوان بـه مـواردي مانند: نظامهاي سياسي کشورهاي همسايه در دو سوي مرز، ويژگيهاي اقتصادي و اجتماعي مرزنشينان ، موقعيت نسبي کشور و نوع فضاي استراتژيک مسلط بر منطقه ، نوع نگرش و رفتار حکومتها نسبت به مرز، ذخاير و منابع طبيعي موجود در منطقه مرزي، پيمانهاي سياسي -نظامي کشورهاي هم مرز با قـدرتهاي فرامنطقـه اي و...
بر اين اساس برخلاف کارکرد بازدارندگي مرز که به دنبال تقويت قدرت نفوذ ناپذيري مرز ميباشد و نگاه غالب به آن نگاه امنيتي –سياسي است ،در کارکرد ارتباطي نگرش غالب نگاه اقتصادي -تجاري است و از اين رو اين مقاله به دنبال پاسخ به اين سؤال است که چگونه ميشود از مرز به عنوان يک عامل ارتباط بين دو کشور همسايه استفاده کرد و هدف آن است که با انجام اقداماتي نظير ايجاد دروازه ها و گذرگاههاي مرزي، تأسيس بازارچه هاي مرزي، تأسيس مناطق آزاد تجاري - صنعتي در مرزهاي مشترک و...
٤- جنگ رواني و تبليغاتي در مناطق مرزي به منظور افزايش شکافهاي قومي، مذهبي و سياسي اصولا در کشورهايي که ملت ترکيبي بوده و از اقوام مختلف تشکيل شده است ، زمينه هاي ايجاد بحرانهاي امنيتي با منشأقومي فراهمتراست ،بويژه در شرايط جديد و بواسطه گسترش تکنولوژيهاي ارتباطي و اطلاعاتي، خودآگاهي قومي به ميزان زيادي افزايش يافته است و نوعي همبستگي در وراي مرزهاي ملي در حال شکل گيري است که اين وضعيت بويژه هنگامي که از پشتيباني و حمايت هدفمند کشورهاي خارجي برخوردار باشد از حيث امنيتي ميتواند براي کليه حکومتها خطرساز تلقي شود(افتخاري، ١٣٧٨: ٣٦).