چکیده:
تقسیمات کشوری همان طوری که از نام آن مشخص است به فرایند تقسیم بندی فضای کشور به واحدهای کوچکتر، برای سهولت اداره آن و تامین امنیت و بهبود اوضاع اجتماعی اقتصادی، اطلاق می شود. در واقع تقسیمات کشوری یکی از ابزارهای مهم حکومت ها برای سازماندهی سیاسی فضای کشور به شمار می رود. در ایران نیز تقسیم بندی فضای کشور به واحدهای کوچک تر سابقه دیرینه ای دارد و از شکل گیری اولین حکومت سرزمینی (هخامنشیان) تا به امروز، برای اداره و کنترل مطلوب فضای سرزمین توسط حکومت ها، مورد استفاده قرار گرفته است. در این تاریخ طولانی (بیش از 2500 سال) عوامل و عناصر مختلفی ازجمله وسعت جغرافیایی کشور، ویژگی های طبیعی سرزمین، پراکندگی و تنوع قومی_ نژادی و مذهبی، مسائل نظامی، کانون های شهری و... بر الگوی تقسیم بندی فضای کشور تاثیر گذار بوده است. در دوران معاصر نیز می توان به عواملی مانند شاخص های علمی و قانونی، شکل حکومت و نوع رژیم سیاسی، جغرافیای قدرت و حمایت، اقلیت های اکولوژیک، محیط استراتژیک و فضاهای پیرامونی کشور و... اشاره کرد. پر واضح است که میزان تاثیر گذاری این عوامل در شکل گیری واحدهای سیاسی_اداری کوچک تر در دوره های مختلف یکسان نبوده است. از این رو در مقاله حاضر بررسی عوامل موثر در نحوه تقسیمات کشوری در ایران به دو دوره تقسیم شده است: دوران تاریخی که ازشکل گیری اولین حکومت سرزمینی آغاز می شود و تا تصویب اولین قانون تقسیمات کشوری در سال 1285ه.ش ادامه می یابد. دومین مرحله دوران معاصر است که از تصویب اولین قانون تقسیمات کشوری و شکل گیری حکومت بسیط ومتمرکز آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد. در هریک از این دو دوره عوامل متنوع و متفاوتی الگوی تقسیمات کشوری را تحت تاثیر قرارداده است که مهم ترین عامل تاثیر گذار در دوران تاریخی وسعت جغرافیایی کشور، و دردوران معاصر شکل متمرکز حکومت بوده است.
The Countrys divisions is the process of countrys space break to smaller units in order to easier governing، better security، and improving social and economical conditions. In fact، it is one of the most important implementations that governments use in order to managing the countrypolitical environment. In Iran، the countrys divisions has a long history. It came back to the first kingdom of Iran (Achaemenid Empire) and continues unit now. Governments use this to better governing of the countrys region. We can see that in this long history (about 2500 years) many factors such as Countrys geographical extent، regions natural traits.Dispersal and diversity of races، descents and religions، military issues، urban centers and etc. Have had influenced countrys divisions. In resent period factors such as ecological minorities، strategic environment، countrys peripheral regions etc. Also have influence in this field.
خلاصه ماشینی:
"در هریک از این دو دوره عوامل متنوع و متفاوتی الگوگی تقسیمات کشوری را تحت تاثیر قرار داده است که مهمترین عامل تاثیرگذار در دوران تاریخی وسعت جغرافیایی کشور،و در دوران معاصر شکل متمرکز حکومت بوده است.
در ایران نیز در طی تاریخ طولانی تقسیمات کشوری،عوامل متعدد و متنوع بر نحو تقسیمبندی فضای کشور موثر بودهاند که مهمترین عوامل موثر در این تقسیمبندی در طول تاریخ عبارتند از: وسعت جغرافیایی کشور،ویژگیهای طبیعی سرزمین و تحمیلات محیط طبیعی، پراکندگی قومی-نژادی و مذهبی،توجه به کانونهای شهری،تبعیت از جهات جغرافیایی،شیوۀ معیشت و ویژگیهای اقتصادی و مسائل سیاسی-امنیتی و استراتژیک،اقلیتهای اکولوژیک،جغرافیای قدرت و حمایت و همچنین شاخص های علمی و قانونی بیشترین میزان اثیرگذاری را در الگوی تقسیمات کشوری داشته است.
3-2-ویژگیهای طبیعی سرزمین این عامل در دورۀ تاریخی یکی از عوامل مهم در نحوۀ تقسیمات فضایی کشور بوده است،اما در دوره معاصر با پیشرفت تکنولوژی و گسترش وسایل ارتباطی از اهمیت آن در شکلدهی به الگوی تقسیمات کشوری کاسته شده است.
5-نتیجهگیری تقسیمات کشوری و سازماندهی سیاسی فضا در ایران دارای سابقه طولانی است،به طوری که از شکلگیری اولین حکومت سرزمینی در ایران موضوع تقسیمبندی فضای سرزمینی مورد توجه بوده و حتی برخی از اصول آن در کتیبههای تاریخی آورده شده است.
در واقع وسعت جغرافیایی کشور باعث تنوع و تعدد قومی-نژادی، وجود عوارض طبیعی و نواحی جغرافیایی متعدد،تعدد ایلات و قبایل و شکل گیری قلمرو ایلی در پهنۀ سرزمین،شکلگیری کانونهای متعدد شهری در کشور،مناطق مرزی و سرحدی وسیع و تقسیمبندی سرزمین براساس جهات جغرافیایی شده بود،که همه این عوامل به نحوی الگوی تقسیمبندی فضا را در کشورتحت تأثیر قرار میدادند."