چکیده:
با الگوی وارداتی برنامه ریزی شهری، بسیاری از ساختارهای فضایی شهر کهن اسلامی که در سرزمین ایران استقرار یافته بودند؛ دچار دگرگونی شده اند. شهر ری نیز از این تغییرات بی نصیب نمانده و دچار تحولات فراوانی در کالبد و بافت خود شده است. این پژوهش به دنبال شناخت مشخصه های هویت کالبدی شهر اسلامی (مسجد، بازار و محله) در شهر ری است. این مقاله سعی دارد به الگوی متداول از عناصر شهر اسلامی دست یافته و کارکرد آنها را تبیین نماید. همچنین به این سوال پاسخ دهد که آیا می توان شهر ری را به لحاظ مشخصه های کالبدی به عنوان شهری با هویت اسلامی شناخت؟ روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است و با روش های اسنادی و مطالعات میدانی (از قبیل مشاهده) اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده است. یافته ها نشان می دهد که شهر ری در طول تاریخ تحول خود کارکردهای شهر اسلامی را به عنوان مرکز سیاسی، مذهبی و اداری از خود نشان داده است. در زمان کنونی نیز همین کارکردها را با چهره ای امروزین بازتاب می دهد. همچنین نتایج نشان می دهد که مشخصه های کالبدی شهر اسلامی در شهر ری قابل بازشناسی هستند و شهر ری در سرزمین ایران هویت یک شهر اسلامی را از نظر عناصر کالبدی داراست و کارکردهای لازم را ارائه می دهد .
Many of spatial structures of old Islamic cities، located in Iran، have been changed by foreign imports of urban planning. This is true in Rey city، as well and has been changed its physic and texture. This article is seeking to recognition characteristics of the Islamic city's physical identity (mosques، markets and neighborhoods) in Rey. This paper tries to achieve ordinary model of the elements of Islamic city and to explain their function. Finally، to answer the question whether can recognize the Rey city in term of the physical characteristics of as the Islamic identity? A method to achieve for an appropriate response to this question is descriptive - analytical methods and the required information is collected with documents and field studies methods (including interview). The findings show that Islamic city's Function such as political، religious، administrative center is shown by Rey city in its evolution history. At the present time، it reflects the same functions with a modern face. Research results show that the Islamic city's physical characteristics can be recognized in the Rey city and Rey city has identity of an Islamic city in term of physical elements in Iran and provides the needed functions.
خلاصه ماشینی:
"از این رو در خصوص هویت کالبدی شهر اسلامی باید گفت به طور قطع اگر در شهری از خاور دور تا آندلس در اروپا، شاهد عناصر کالبدی، نظیر مناره و مسجد، کاروانسرا، بازار با سلسله مراتب فضایی متأثر از مسجد جامع ، جدایی قلمروهای خصوصی - مناطق مسکونی - از قلمروهای عمومی - معابر عمومی و خیابان ها -، قلمروهای عمومی با سطوح دسترسی پیچیده اما مملو از نشانه های روشن و قابل شناسایی برای مردم و مواردی از این دست باشیم به آن شهر، شهر اسلامی خواهیم گفت (فرجام و همکاران ، ١٣٩٠).
مساجد جامع تا گذشته ای نه چندان دور نقش مرکزی داشته اند و این نقش کانونی، همواره منشأ تحرک - های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در اسلام و نیز روابط نزدیک دانشمندان با طبقه متوسط شهری بوده اند (شکوئی، ١٣٨٣: ١٨٥) همچنین میدان ها نیز از قربانیان مدرنیته اند به گونه ای که جای خود را به فلکه ها داده اند و هرگز توان کارکردی میدان را ندارند بلکه باعث تقلیل اهمیت یک میدان مهم قدیمی به تقاطع بیاهمیت چند خیابان امروزی شده است (ابراهیمی، ١٣٨٨: ١١٩؛ نژاد ستاری، ١٣٩٠).
بعد از تحولات مدرنیسم و ورود خیابانهای چلیپایی هرچند باعث تغییرات ساختاری در شهر ری شدند اما هنوز شاهد هستیم که سازمان فضایی کلی شهر از جایگاه حرم تبعیت میکند و مسیرهای به این مکان ختم میشوند و کارکرد اصلی خود (مکانی برای فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی) را از خود نشان میدهد و نه تنها بازارهای قدیمی خود را حفظ نموده است بلکه باعث جذب بازارهایی از نوع مدرن و به شکل مجتمع های تجاری نیز شده است ."