چکیده:
سابقیت علم الهی بر وجود عینی ممکنات، از جمله مباحثی است که می توان گفت تمامی هستی شناسان الهی بر آن اتفاق نظر دارند. در نگاه مشائی، سلسله علی و معلولی موجودات که در نهایت به خداوند متعال منتهی می شود، وجودات عینی را تشکیل می دهد. خداوند سبحان که علت العلل این نظام علی و معلولی است با علم به ذات خویش، عالم به تمامی ممکنات است. بر مبنای دیدگاه حکمت متعالیه که وجود، تنها امر اصیل و عینی است، وجود عینی، سلسله ای مشکک از موجودات ممکن به امکان فقری را شامل می شود که در نهایت به حق تعالی به عنوان تنها وجود عینی مستقل بالذات، منتهی می گردند. اما در نگرش عرفانی که وجود عینی و حقیقی، منحصر در ذات حق تعالی است و تمامی ممکنات، مجالی و شئون او هستند، بحث از تقدم مظاهر علمی حق بر مجالی عینی و خلقی اوست. پژوهش حاضر، در صدد بررسی چگونگی تقدم وجود علمی بر وجود عینی از منظر دو مکتب فلسفی مشاء و حکمت متعالیه و مبانی عرفانی است.
خلاصه ماشینی:
"البته همچنانکه کثرت موجودات خارجی که لوازم عینی حق هستند،منافاتی با وحدت و بساطت ذات خداوند سبحان ندارد، کثرت صور علمی ممکنات که از لوازم علمی ذات حق تعالی هستند نیز به وحدت ذات بسیطش،لطمهای وارد نمیسازد؛چرا که از یکسو،چنانکه از عنوان لازم برمیآید،لوازم، خارج از حقیقت ذات بوده و پس از تقوم ذات،لازم میآیند؛البته به بعدیت رتبی به جهت تقدم رتبی علت بر معلولش نه تأخر زمانی و از سوی دیگر،همانطور که نظام علی و معلولی حاکم بر موجودات خارجی،مصحح جمع تمامی آنها در وحدت این نظام است،در بین صور علمی نزد حق نیز،سلسلۀ ترتیی برقرار است که کثرت آنها را به وحدت،ارجاع میدهد(ابن &%00216REPG002G% سینا،1404 الف،180،164؛شیرازی،1354:98؛طوسی،1375،ج 3:303؛فارابی،1405:99؛میرداماد،1376.
با این تبیین از صور مرتسمه در ذات حق،روشن میگردد که از نگاه مشائی،وجود علمی موجودات در نزد حق که ناشی از علم او به ذاتش است،صورتی کلی است که تفصیل حقیقی در آن نبوده بلکه مبدء و علت تفاصیل عالم امکان است و نسبت به عقول مجردات،تقدم زمانی نداشته و عین وجود خارجی آنهاست،اما به جهت تقدم رتبی علت بر معالیلش،نسبت به تمامی ممکنات اعم از مادی و مجرد،مقدم است(ابن سینا،1404 الف:158 و 176 و 192 و 193؛ میرداماد،1376:380).
اعیان ثابته،از جایگاه بسیار مهمی در تبیین چگونگی تقدم مظاهر علمی حق بر تعینات خلقی او،برخوردارند؛چرا که در تفسیر عرفانی این اعیان صور علمی تمامی ممکنات هستی&%00217REPG002G% در علم حق سبحانه هستند که پیش از ظهور موجودات در عوالم خلقی خصوصیات منحصر به فرد ایشان به صورت تفصیلی،در اعیان ثابته،نقش بسته است و به جهت ضرورت تقدم ظهور علمی بر ظهور خارج از صقع ربوبی اشیاء،تمامی مخلوقات،به واسطۀ این اعیان و متناسب با صور علمی موجود در آنها،به عرصۀ خلقی و عالم عینی،قدم مینهند(ابن عربی، 1370:86؛قیصری،1375؛583 و 707؛خوارزمی،1368،ج 1:27؛قونوی،1382:114)."