چکیده:
تجربیات درونی و شهودهای شخصی از لحاظ مرتبه وجودی و یقین آوری ضعیف تر از تجربیات بیرونی نیست؛ پس نباید اهمیت و واقع نمایی حواس باطنی و تجربیات درونی را کمتر از تجربیات بیرونی دانست. جهان در حالی که دارای طبقات است اما وحدت بر آن حاکم است. لایه های وجود انسان با لایه های هستی هم سنخ وهم طرازند. روح انسان مجرد است و محدودیت زمانی و مکانی برای اتصال با معلوم ندارد. تنها انصراف از جسم و دنیای مادی و توجه به ملکوت لازم است تا ماورای ماده و مادیات ادراک شود. اتصال با عالم غیب عبارت دیگری از این توجه است. اصل سلوک عرفانی نیز همین توجه به قدس عالم است. روش های سلوکی مثل تزکیه نفس، عزلت، نفی خواطر و ذکر، همه هموار کننده مسیر این توجه است. اعتدال جسمی، ذهنی و روحی، تزکیه نفس، صیقلی کردن دل، مطابقت با صور عقلیه در لوح محفوظ از علل وجودی شهودات عرفانی صحیح است. بداهت (یقین آوری)، عقل، مطابقت با متون دینی، مطابقت با احکام دینی، اجماع اهل عرفان، آزمایش و تجربه، اثباتا مشخص کننده ادراکات صحیح از غیر صحیح می باشد.
خلاصه ماشینی:
"بررسی شرایط صحت و سقم مکاشفات محققان از اهل عرفان به این حقیقت اذعان کردهاند که گاهی ساختههای خیال و القائاتشیطانی در جامۀ کشف و شهود برای سالک جلوه میکند،از جمله عارفانی که به این مطلبتوجه کردهاند،صائن الدین علی بن محمد ترکه میباشد که از عارفان اهل نظر و شارح عقایدابن عربی است،در پایان کتاب تمهید القواعد پس از بیان حقیقت دو راه برهان و عرفان وتشریح آن مقدار از تصفیه که به عنوان مبدأ مشترک از شروط عامه هردو راه معرفت شمردهمیشود،به برتری عرفان نسبت به برهان اشاره میکند و یادآور میشود که کشف و شهودعرفانی همواره مصون از خطا و اشتباه نیست،از اینرو نیازمند میزانی است که او را از این خطامصون دارد.
امثال ابن عربی ودیگر عارفان در حالی که به مقام و افق دید حضرت محمد(ص)اشراف ندارند به کاملترین بودنکشف محمدی و ملاک بودن آن برای دیگر مکاشفات اذعان دارند و این عقل آنان است کهبا قیاس و استدلال به کاملترین بودن کشف محمدی(ص)اذعان میکند.
9)مطابقت با صور عقلیه در لوح محفوظ چنانکه گذشت قیصری در فصل هفتم شرح فصوص خود دربارۀ مراتب مکاشفات و ملاکصحت آنها معتقد است در ابتدای سلوک،مکاشفات در خیال سالک و مثال مقید حاصلمیشود،پس از آن به تدریج به عالم مثال مطلق منتقل میشود و از آنجا به عقل اول(لوحمحفوظ)صعود میکند،آنگاه به حضرت علم الهی(مقام احدیت)میرسد و سالک براعیانثابته،(هراندازه خدا بخواهد)،اطلاع مییابد و این بالاترین درجات شهود و مکاشفه است وفوق این مرتبه،شهود ذات است که با فنای در حق صورت میپذیرد."