چکیده:
در نیمه دوم قرن 19م. در ایران عصر قاجار در پی برخورد ایران با دنیای غرب و به دنبال آشنایی برخی اندیشه گران ایرانی با مکاتب و اندیشه های جدید غربی از جمله ناسیونالیسم، گونهی جدیدی از تاریخ نویسی در ایران شکل گرفت که در تاریخ تاریخ نویسی ایرانی بی سابقه بود. این تاریخ نویسی جدید بربنیاد باسنانگرایی، سره نویسی و بزرگداشت ایرا ن وتاریخ و فرهنگ آن یایه گذاری شد. این نگاه تاریخی که گاه با رویکردهای غیر علمی و رمانتیک همراه بود در واقع کوششی بود برای احیای استقلال فرهنگی وهویت ملی در ایران عصر قاجار. نگاه تاریخی باستانگرا و ناسیونالیستی برای اولین بار در اندیشه آخوندزاده و آثارتاریخ نویسی کسانی جون جلال الدین میرزا ظهور و با میرزا آقاخان کرمانی تداوم و در آیینه سکندری تا حدودی جنبه تحقیقی یافت. این مقاله به تحلیل پیدایش جریان تاریخ نویسی باستانگرا و ناسیونالیستی و ویژگیهای آن در ایران عصر قاجار پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"به عبارت دیگر در تعمیم و نسبت دادن برخی عناصر ناسیونالیسم به قبل از قاجار با قدری اغماض می توان با فریدون آدمیت هم عقیده شده که «همه عناصر اصلی و فرعی ناسیونالیسم را تاریخ و فرهنگ ایران پرورش داده بود و فقط عوامل تاریخی و اجتماعی خاصی در سده گذشته به کار افتادند که نیروی انگیزش و روان تازه به ملیت ایران داد و ایدئولوژی جدید را ساخت» (آدمیت، 1349، ص113) به عقیده آدمیت «مفهوم واحد سیاسی و جغرافیایی ایران زمین، تصور قوم آریایی، غرور نژادی و حتی غرور برتری نژادی، زبان و کیش و سنن مشترک، دید فکری خاص ایرانی و از همه مهمتر هشیاری تاریخی و تصور حاکمیت واحد، همه در فرهنگ کهن ایرانی وجود عینی داشتند.
به نظر می رسد صرف نظر از صحت و سقم و اصالت تاریخی محتوای این کتابها اهمیت آنها در این بود که می توانست باعث توجه برخی اندیشه گران و مورخان ایرانی چون آخوندزاده، جلال الدین میرزا، سید جمال الدین اسد آبادی3 و میرزا آقاخان کرمانی به تاریخ ایران باستان به عنوان یک عنصر ایدئولوژیک گردد و گذشته ایران به عنوان یک گذشته درخشان، در مقابل وضع بحرانی و عقب مانده زمانه مطرح شود.
به عبارت دیگر جلال الدین میرزا به دو عنصر پیراستن زبان فارسی وسره نویسی واحیای تاریخ ایران باستان از میان عناصر ناسیونالیسم که در واقع مولفه های اصلی هویت ایرانی نیز بودند تاکید میورزید.
میرزا آقاخان تحت تاثیر این عوامل نخستین ایرانی است که به «ایدئولوژی ملی ایران» پرداخت و در این راه تمام عناصر سازنده فلسفه ناسیونالیسم جدید را به کار گرفت و از عناصری چون تاریخ و فرهنگ ایران بهره برداری کرد."