چکیده:
گرچه درباره وجود حرکت در بین فیلسوفان اختلاف است، اما حکمای مشائی، اشراقی و صدرایی در اصل وجود حرکت اتفاق نظر دارند. اختلاف حکمای مسلمان، اولا در دلایلی است که برای اثبات حرکت اقامه می شود برخی وجود آن را بدیهی میدانند و بعضی دلایلی برای آن اقامه کردهاند. و ثانیا در نحوه وجود حرکت است. برخی وجود حرکت را به معنای قطعیه می پذیرند و بعضی دیگر به معنای توسطیه. در این مقاله، ضمن طرح دیدگاه های حکمای مشاء، اشراق، میرداماد، صدرالمتالهین، علامه طباطبایی، دیدگاه های ویژه شهید مطهری نیز بیان شده است.
Despite the difference of opinions regarding existence of motion among philosophers، there is unanimity among Peripatetics، illuminationists and Sadraian philosophers as to the very occurrence of motion. Muslim philosophers are divided over arguments for existence of motion. For some it is self-evident، while others tried to prove it. The way motion takes place is another subject for difference of opinion among them. Some philosophers conceptualize it in terms of traversing motion while others conceive it as mediating motion. The present article is an attempt to study this problem from viewpoints of Peripatetics، illuminationists، Mirdamad، Mulla Sadra، Allama Tabatabae، and Martyr Mutahri.
خلاصه ماشینی:
"(مطهری،11 / 1388: 64 ـ 65) بعد از اثبات اصل وجود حرکت در خارج، بحث در این است که نحوة وجود حرکت در خارج چگونه است؟ آیا تحقق حرکت در خارج به معنای توسطیه یا قطعیه است؟ آیا دو معنا از یک مصداق حکایت میکنند و موافق همدیگر هستند یا دو معنایی هستند که یکی از آنها میتواند مصداق داشته باشد و دیگری مصداق ندارد و تنها در ذهن محقق است.
(مطهری، 1388: 90) اگر این کلی به صورت کلی طبیعی در خارج به نحو کثرت وجود داشته باشد، دیگر حرکت به صورت امر واحدی در خارج نخواهد بود و در خارج حرکت توسطیه مجموعة سکونات پیاپی است که متصل دیده میشود و وحدت در ذهن وصف معنای کلی است، حال آنکه به نظر شما حرکت در خارج به صورت امر واحد ـ و نه به صورت امور متکثر ـ موجود است.
از دید علامه، دو معنای حرکت، امر واحد خارجی است که دو اعتبار از آن میگیریم و هر کدام از اعتبارها را که لحاظ میکنیم، در خارج محقق است، اما در کلام قوم، حرکت توسطیه بسیط و فاقد کشش است و اگر حرکت توسطیه را امری خارجی میدانستند، برای حرکت قطعیه تحقق ذهنی قائل هستند، چنان که حکیم سبزواری حرکت توسطیه را راسم حرکت قطعیه در ذهن میداند، ولی اگر حرکت توسطیه را ذهنی میشمردند، در این صورت آنچه از حرکت در خارج وجود تحقق دارد، امر ممتد و کششداری است که وجود آن تدریجی است و آن را حرکت قطعیه میگفتند."