چکیده:
عالم مثال، که در متون دینی از آن به برزخ یاد شده است،مرتبه ای از هستی است که،از یک سو به دلیل داشتن آثار ماده(کم،کیف،وضع و ...)شبیه عالم جسمانی طبیعی است و از سوی دیگر،به خاطر تنزه از ماده،شبیه عالم مجردات محضه است.این عالم به خاطر رتبه بالاتری که از عالم ماده دارد، بر آن اشراف و علیت دارد و از این جاست که حقایق و موجودات عالم مثال، به مراتب از موجودات عالم ماده، قوی تر و بزرگ تر است؛ این رابطه بین موجودات عالم عقل و موجودات عالم مثال نیز برقرار است.از مهمترین و جدی ترین مسائل عوالم پس از مرگ مساله تکامل نفوس بعد از ارتحال از این نشائه و انقطاع از بدن طبیعی عنصری است و زیربنای این بحث مساله وجود زمان و عدم آن در عالم برزخ می باشد تکامل برزخی از جهت نقل و منطق وحی امری محقق و مسلم است و متون اسلامی مربوط به نظام های اخروی و عوالم بالاتر که در بازگشت انسانها پیش روی آنهاست پر از اشاراتی و نکاتی است که دلالت بر تکامل روح در آن نظام دارد.
خلاصه ماشینی:
"عالمی که هر موجودی از موجودات عالم ماده، در آن عالم نیز موجود است و برای هر حقیقتی از حقایق مادی، صورت دیگری در آن عالم هست، صورتی بالاتر و کاملتر از صورت مادی آن و در عین حال، صورتی محدود و برخوردار از قدر و اندازه معین؛ و این همان عالم مثال و یا برزخ نزولی است که در ترتیب نظام خلقت، قبل از عالم ماده و بعد از عالم تجرد بوده و آنچه در عالم ماده هست، صورت های نازلهای است از آنچه در آن عالم است.
. در نتیجه، آیه اول به ضمیمه آیه دوم این حقیقت را روشن میکند که بالاتر از عالم ماده و در نزد خدای متعال، عالمی وجود دارد که صورتهای بالاتر و کاملتر همه حقایق مادی، با حدود و اندازههای معین در آن عالم هست و کل آن عالم و همه حقایق موجود در آن از تغییر و تبدیل و حرکت و تجرد محفوظ است؛ و این همان عالم مقداری و ثابت است که مثال یا برزخ مینامیم».
پس تکامل برزخی از پیچیدهترین مسائل عقلی است زیرا استکمال با حرکت و استعداد و خروج شی از قوه به فعل تحقق مییابد و حال بعد از انقطاع نفس از نشأه حرکت، استکمال چگونه تصور میشود؟» (حسنزاده آملی، 1379: 821) غیر از ایشان، برخی از محققین نیز به دشواری این بحث اعتراف کردهاند و حتی برخی بخاطر همین محذور عقلی و روایات، قائل به تغایر عالم برزخ و مثال شده و عالم مثال را عالمی بالاتر از عالم برزخ دانستهاند به طوری که نفوس بعد از مرگ، ابتدا وارد عالم برزخ میشوند نه عالم مثال."