چکیده:
موضوع جنگ همواره مورد توجه دانشمندان اخلاق قرار گرفته است. در این نوشتار دیدگاه اسلام براساس آیات قرآن و روایات پیرامون این سوال که آیا جهاد ابتدایی در اسلام توجیه اخلاقی دارد، تبیین و به برخی از شبهات و اشکالات پاسخ داده شده است. در ابتدا دیدگاه های رایج فیلسوفان اخلاق غرب را در این رابطه بررسی سپس نظر اسلام در این باره بیان شده است. توصیه اسلام به جنگ در چارچوب کلی جهان اسلام که بر محور توحید و عدالت استوار است، معنا و مفهوم پیدا می کند. ازاین رو بارزترین شرط جهاد در اسلام فی سبیل الله بودن آن است که با توجه به همین قید اشکال مهم غربیان به حکم جهاد در اسلام پاسخ داده می شود. شروع جنگ در اسلام مشروط به شرایطی چون مقابله با تجاوزگری، دفاع از مظلوم، رفع فتنه، فقدان راه حل مسالمت آمیز است که همگی از اصول مترقی اخلاقی اسلام خبر می دهد.
The ethic of war has been always of special importance for the scholars of the field. In this paper, the common views of western philosophers have been surveyed and then, using Quranic verses and traditions, the view of Islam on ethical justifiability of initial holy war has been explained, and some questions in the field have been answered. As legality of holy war in Islam has been based upon monotheism and justice, the prerequisite for it lies in its being for the sake of God`s will. On the very state of holy war, the important objection of western philosophers can be replied. For Islam, initial war is conditioned with a lot of requisites including facing invasion, supporting the cruel, opposing devilry, lacking of peaceful way.
خلاصه ماشینی:
هدف ما در این نوشتار بررسی فقهی یا کلامی مسئله جهاد در اسلام نیست؛ بلکه ما درصدد بررسی اخلاقی جهاد و پاسخ دادن به این پرسش هستیم که آیا جنگ، بهویژه نوع ابتدایی آن دارای توجیه اخلاقی هست یا نه؟ آیا شروع جنگ با توجه به معیارهای ارائهشده برای عمل اخلاقی در فلسفه اخلاق، پذیرفتنی و پسندیده است؟ همانگونه که در مقدمه بیان کردیم، در حال حاضر رویکرد اصلی فیلسوفان، حقوقدانان و سیاستمداران غربی در مورد جنگ، پذیرش نظریه جنگ عادلانه است.
نتیجه اینکه، منظور از دفاعی بودن جنگ در اسلام، معنای محدود آن، یعنی مقابله با هجوم نظامی دشمن که در تقسیمبندی جهاد به دفاعی و ابتدایی لحاظ میشود، نیست؛ بلکه مراد این است که جهاد ابتدایی نیز مقابله با تجاوز و دفاع از حقوق مشروع انسانی است.
(مطهری، 1389: 70 ـ 66) ـ حمل مطلق بر مقیدات؛ عدهای دیگر از دانشمندان اسلامی بر این عقیدهاند که اسلام اصولا با جنگ و جهاد ابتدایی و بدون وجود تعدی و تجاوز از طرف دشمن مخالف است.
این افراد معتقدند با نگاه به آیات متعدد قرآن درباره جهاد، روایات اسلامی و سیره پیامبر’ به این نتیجه میرسیم که جهاد ابتدایی، به این معنا که دولت اسلامی بدون وجود تجاوز مستقیم به قلمرو اسلامی، به کشور دیگر حمله کند، وجود دارد؛ ولی براساس معیارهای پذیرفتهشده عقلایی و جهانی در مورد جنگ عادلانه، جهاد ابتدایی مشروع در اسلام از قبیل جنگ عادلانه است و همه معیارهای فعل اخلاقی را دربر دارد.