چکیده:
آنچه از گنجینه میراث ادبی در دسترس است اندک نیست؛ ولیکن با تمام کوششها و تلاشهایی که در جهت احیا و شناساندن این آثار صورت پذیرفته، شاعران و نویسندگان و آثاری که هنوز در زاویه خمول و انزوا قرار دارند کم نیستند. یکی از شاعران توانای زبان فارسی که در عصر خود از گویندگان مشهور بوده ولیکن متاسفانه احوال و آثار او ناشناخته باقی مانده، سید سراجالدین سگزی متخلص به سراجی و مشهور به سید سراجی بوده است. این شاعر قویدست را به خاطر به کار بردن التزامات دشوار، ردیفهای بسیار سخت اسمی و فعلی و حتی جملهای، مصارعالشعرا (کشتی گیرنده و به خاک افکننده شاعران) لقب دادهاند. آنچه اکنون از این شاعر گمنام باقی مانده، تنها نسخه عکسی دیوان وی است که اصل آن نسخه متعلق به سعید نفیسی بوده و متضمن حدود 4500 بیت قصیده، ترکیببند و ترجیعبند است. نگارنده با در دسترس داشتن این نسخه منحصر به فرد، سعی دارد در حد مقدور، برای نخستین بار به معرفی این شاعر، مفاهیم شعری، فواید ادبی دیوان و نیز ممدوحان، اطلاعات و معلومات شخصی شاعر بر اساس نسخه نفیس مذکور بپردازد.
The amount of what has been left from the treasure of our literary heritage is far from small. Nevertheless, despite all the endeavours already made towards reviving and introducing this heritage, the number of poets and writers and their works that are still in obscurity is by no means insignificant. One of the able Persian speaking poets, who was well-known in his own time, but unfortunately his life and works have remained unnoticed, is Sayyed Serāj-al-Din Sagzi with the penname "Serāji" and commonly known as Sayyed Serāji. This mighty poet has been dubbed "Mosāre'-al-Sho'arā" (Wrestler of poets; literally, the thrower of poets to the ground) because of his ability to employ very difficult and poetically unusual expressions, making rhymes with infrequent and hard-to-use verbs and nouns and even sentences. What has remained of this obscure poet is the sole facsimile of his Divan whose original belonged to Sa'id Nafisi and contains 4,500 distiches in qaside, tarkib-band and tarji'-band forms.
Having access to the sole codex of the Divan, this writer aims to introduce, for the first time and to the best of his ability, Sagzi, his poetical notions, literary benefits of his Divan, his knowledge and learning as well as his patrons all on the basis of the above mentioned exquisite manuscript.
خلاصه ماشینی:
"خود او،چنانکه گفته شد،به آگاهیاش از نجوم، حکمت،رمل،و ادب عرب اشاره میکند: {Sدر مقام شاعری سردفتر است و در نجوم#بر عطارد خنده سازد در مقامات حسابS} و نیز: {Sهم منجم هم حکیم و هم مرمل هم ادیب#وانگهی از خاندان مذکور اقران در جهانS} تا آنجا که در اشعارش،خویشتن را برتر از خاقانی دانسته و گفته که شعرهای دیگران نانی و اشعار او جانی است(یعنی از جان برآمده نه در طلب نان): {Sخسروا چون تو ز شه خاقان شروان بهتری#بنده شاید گر به مدحت به ز خاقانی بود# ترهات هر کسی در نظم نغزم کی رسد#کان ایشان جمله نانی و ز من جانی بودS} یا: {Sپیش شعر من و احسان تو شاها به جهان#نام خاقانی و آوازۀ خاقان برخاستS} در ضمن قصیدهای به معلومات خود چنین اشاره میکند: {Sمکرما من بنده در هر شیوه رنجی بردهام# نیستم زانها که نشناسم محدث از قدیم# در نجوم و رمل و شعر و حکمت و نحو و ادب# راست خواهی مثل من باشد در این کشور عدیمS} بههرحال تعبیرات و اصطلاحات فلسفی،کلامی و منطقی،اصطلاحات دینی و فقهی،ریاضیات،نجوم و پزشکی که در اشعار سراجی به کرات دیده میشود بیانگر این است که وی از علوم زمان خود بهره کامل داشته و به نحوۀ کاربرد این اصطلاحات کاملا واقف بوده است."