چکیده:
ربا به عنوان یک پدیده مخرب اقتصادی جامعه از بدو تشریع اسلام مورد توجه و نهی شارع قرار داشته استبه طوری که از لحن خطابات شارع بر حرمت آن می توان به عمق مفسده آن و انزجار شارع مقدس از آن پی برد، خصوصا بعد از آنکه ما معتقدیم احکام در اسلام تابع مصالح و مفاسد حاصل از آنها می باشد. اما با تمام تاکیداتی که اسلام بر حرمت این پدیده فاسد اقتصادی داشته، مشهور فقها معتقدند استثنائاتی هم برای آن قائل شده است، که عبارت است از عدم حرمت ربای پدر از فرزند و مسلمانان و شوهر از همسر خود. فقها نیز در اثبات این مستثنیات ادله ای را ذکر کرده اند که به تفسیر در کتب فقهی آمده است. ولی به نظر می رسد این ادله در اثبات علیت مستثنیات کافی نباشد این مقاله نقدی است بر ادله فقها بر جواز مستثنیات ربا که ارائه می شود.
خلاصه ماشینی:
"چرا که حرمت ربا بین پدر و پسر قبحش بیشتر است(چرا که موجب بروز اختلاف و دشمنی در محلی میشود که احترام متقابل و وجود معروف بیشتر مد نظر شارع میباشد)همانطور که در روایتی از امام رضا(ع)آمده است که تحریم ربا به دلل منع ربا از معروف بین آنها میباشد: «انما حرم الربا لئلا یمتنع الناس المعروف» اما اینکه چرا در روایات به نفی ربا بین مسلم و ذمی تأکید کرد به قول سید مرتضی به دلیل آن است که چون شریعت،مباح دانسته که مسلم از ذمی ارث ببرد و عکس آن جایز نیست و همین طور حق شفعه مسلم از ذمی ثابت است ولی عکس آن جایز نمیباشد و این مطلب ممکن است این توهم را ایجاد کند که پس ربای بین مسلم از ذمی هم جایز است فلذا در روایت به لفظ اکد نفی و تحریم کرده است.
در حالیکه همه میدانند عقل و شرع در احکام با یکدیگر ملازمت دارند و به تعبیر حکما: «کلما حکم به الشرع حکم به العقل» نتیجه از آنچه بیان شد میتوان این گونه نتیجه گرفت که روایات تخصیص ربا نه از حیث سند و نه از حیث دلالت و نه از حیث بررسی مناط،شایستگی تخصیص عمومات حرمت نهی از ربا را ندارند،چرا که روایات از نوع ضعیف بوده و علاوه بر اینکه به زعم برخی مثل سید مرتضی، نه تنها جواز آن برداشت نمیشود بلکع تغلیظ در تحریم را میرساند و از طرفی از حیث دلالت نیز با یکدیگر تعارض دارند و به اینچنین با بررسی مناطات مستثنیات مذکور فهمیدیم که همان مفسدهای که در عمومات حرمت ربا وجود دارد،در مستثنیات مذکور هم موجود است و بلکه در آنها رعایت آن مفسدهها بیشتر لازم به نظر میرسد و این با برداشت سید مرتضی از روایات مبنی بر تغلیظ در تحریم همخوانی دارد."