چکیده:
با شکلگیری جوامع بشری و پیدایش پدیدة نزاع و تخاصم میان افراد، مسئلة قضا و قضاوت همواره مورد عنایت بشر بوده و سرلوحة کار و رسالت انبیای الهی× به ویژه خاتم پیامبران قرار گرفته است. با ظهور اسلام، نظام قضایی آن هم پایهگذاری شد و ارکان آن عملا استحکام یافت و عدالت در همة عرصههای جامعه به دست رسول خاتم| برپا گردید، به گونهای که تاریخ بشریت چنین عدالتی را در خود ندیده است. نوشتة حاضر، اصول و ارکان نظام قضایی اسلام را در عصر رسالت با استناد به قرآن و سنت نبوی در آثار بسیاری از دانشمندان فریقین (تفسیر، حدیث، تاریخ، رجال، لغت، فقه و اصول) نقد و بررسی علمی، تحلیلی، تاریخی، سیاسی و حقوقی میکند و نتیجه میگیرد و برای پژوهشهای دورههای بعدی زمینههایی را فراهم میآورد.
خلاصه ماشینی:
"سؤال اصلی پژوهش حاضر این است: جریان قضاوت در عصر رسالت و حکومت نبوی چگونه بوده است؟ پیشینة تحقیق با اینکه مسئلة قضاوت در دولت نبوی ـ به لحاظ عصمت و ارتباط مستقیم و دائمی رسول خدا| با مبدأ وحی و داشتن حق تشریع - از اهمیت فوق العادهای برخوردار است، لیکن با کمال تأسف در حوزة تاریخ قضا در اسلام تاکنون کار چشمگیری از سوی پژوهشگران صورت نپذیرفته است.
امیرمؤمنان علی بن ابیطالب×: آن حضرت نخستین قاضی منصوب از سوی رسول خدا| بود که به دلیل اهمیت بسیار «یمن» و شایستگیهای بینظیر وی به آنجا اعزام شد (ابن هشام، سیرۀ رسول الله| 1377: 2/ 1060) و عرض کرد یا رسول الله: «ترسلنی و انا حدیث السن، لا علم لی بالقضا؟ فقال: ان الله عز و جل سیهدی قلبک و یثبت لسانک» (مالکی، پیشین: 1/ 24).
در نتیجه، آیین دادرسی در سیرة رسول خدا| بر مبنای قرآن بوده و بر احقاق حق و پرهیز از هوای نفس و عدالت شاهد، اعتقاد و باور طرفین دعوی به خدا، رسول| و قیامت و بر اساس بینه و یمین بوده است (همان).
د. اخلاق قاضی از منظر رسول خدا| مسئله قضاوت و دادرسی از نظر اسلام فوقالعاده مهم بوده و یکی از واجبات کفایی و از شئونات حاکم اسلامی و مورد تأکید اهلبیت وحی^ و در عین حال یک مسئولیت بسیار حساس، دشوار و خطیر است، کوچکترین انحراف از مسیر حق، نابودی و سقوط قاضی به پرتگاه درک اسفل را به دنبال دارد."