چکیده:
اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی و ﻧﺠﺎﺷﯽ از ﻋﺎﻟﻤﺎن رﺟﺎﻟﯽ دوران ﻣﺘﻘﺪم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐـﻪ آراﯾﺸـﺎن در ﻣﯿـﺎنﻋﺎﻟﻤﺎن دوران ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﮑﺎرﻧﺎﭘﺬﯾﺮی داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی ﺑﻪ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎی رﺟﺎﻟﯽ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻗﻢﺑﻪوﯾﮋه در ﻋﺮﺻﮥ ﺟﺮح و ﺗﻀﻌﯿﻒ راوﯾﺎن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻮده و ﺗﺤﻘﯿـﻖ و ﺑﺮرﺳـﯽ اﻧﮕـﺎرهﻫـﺎیرﺟﺎﻟﯽﺷﺎن از وﺟﻮد ﻧﻮﻋﯽ ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ ﺑﯿﻦ آﻧﺎن ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد. اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑـﻪوﯾـﮋه از رﻫﮕـﺬر ﺗﻮﺻـﯿﻒ وﻣﻌﺮﻓﯽ راوﯾﺎن در ﮐﺘﺎب اﻟﺮﺟﺎل او ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ، ﻫﻤﮑﺎری ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﺎ اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی وﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی ﻫﺮ دو از ﻣﺸﺎﯾﺦ و ﻣﺤﺪﺛﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪاﷲ ﻏﻀﺎﺋﺮی، ﭘﺪر اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی، ﺑﯿﺎﻧﮕﺮوﺟﻮد دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺸﺘﺮک در ﺳﯿﺮة رﺟﺎﻟﯽ آن دو اﺳﺖ. اﻓﺰون ﺑﺮ وﺟﻮه دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺸﺘﺮک در ﻣـﻮارد ﻧﺴـﺒﺘﺎﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ، ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص ﻣﯽﺗﻮان از ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی ﻧﺠﺎﺷﯽ از اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی ﻧﯿﺰ ﺳﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﯿـﺎن آورد.ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎی اﯾﻦ دو ﻋﺎﻟﻢ رﺟﺎﻟﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس دو اﺛﺮ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر آنﻫﺎ، ﻣﺸﯽ اﺟﺘﻬﺎدی و ﻧـﻪ ﺣـﺲ و ﻣﺸﺎﻫﺪه را در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی رﺟﺎﻟﯽ راوﯾﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ.در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک، ﻫﻤﭽﻮن آرای ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﻪ، ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ اﻗﻮال ﻣﺤـﺪﺛﺎن ﻗـﻢ،ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺛﻘﻪ ﺑﻮدن راوی و ﺣﺪﯾﺚ آنﻫﺎ، اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﺸﻬﻮر اﺻﺤﺎب در ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﯾﻞ راوﯾﺎن،از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﺎت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ روﺷﻦ از ﺗﻤﺎﯾﺰات و ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در آرای رﺟﺎﻟﯽ اﺑﻦﻏﻀﺎﺋﺮی و ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ، ﻣﺜﻞ ﻏﻠﻈﺖ و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮی اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی در اﺑﺮاز رأی رﺟﺎﻟﯽـ ﮐﻪﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺎورﻫﺎی رﺟﺎﻟﯽ ﻣﺤﺪﺛﺎن ﻗﻢ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖـ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ آرای ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺣﺘﯽ در ﺟﺮح راوﯾﺎن.
خلاصه ماشینی:
". ذﮐﺮ ﯾﮑﯽ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ دﯾﮕﺮ در اﯾﻨﺠﺎ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ: ﯾﮑﯽ ﮐﺘﺎب اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ 89 دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﺪﯾﺚﭘﮋوﻫﯽ، ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ، ﺷﻤﺎره ﻧﻬﻢ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 2931 ﺑﻦ اﻟﻌﺒﺎس ﺑﻦ ﻧﻮح اﻟﺴﯿﺮاﻓﯽ، اﺳﺘﺎد ﺧﻮد ﻧﺠﺎﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺘـﺎب اﻟﻤﺼـﺎﺑﯿﺢ او ﮐـﻪ درﺑﺎرهاش ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ: »ﻟﻪ ﮐﺘﺐ ﮐﺜﯿﺮة اﻋﺮف ﻣﻨﻬﺎ ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺼﺎﺑﯿﺢ ﻓﯽ ذﮐﺮ ﻣﻦ روی ﻋﻦ اﻻﺋﻤﮥ ﻋﻠﯿﻬﻢ اﻟﺴﻼم ﻟﮑﻞ اﻣﺎم«)رﻗﻢ 902( ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﯾﮏ اﺛﺮ رﺟﺎﻟﯽ ﺑﻮده و در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺠﺎﺷﯽ.
ﻧﺠﺎﺷﯽ ﭘﺲ از آن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻦ راوی ﻧﻤﯽداﻧﻢ ﭼﺮا ﯾﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد و ﻣﻮﺛﻘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑـﻮﻋﻠﯽ 99 ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎی رﺟﺎﻟﯽ اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی و ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﻦ ﻫﻤﺎم و اﺑﻮﻏﺎﻟﺐ زراری از وی رواﯾﺖ ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ؟)رﻗﻢ 313( در ﻫﻤﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﻘﺪ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎی ﻣﺸﺎﯾﺦ ﻗﻤﯽ درﺑﺎرة ﺑﺮﺧﯽ راوﯾﺎن از ﺳﻮی ﻧﺠﺎﺷﯽ ﯾﺎدﮐﺮدﻧﯽ اﺳـﺖ؛ ﺑـﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﮔﺰارشﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ ﻧﻮﻓﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸـﺎﯾﺦ ﻗـﻢ در اواﺧـﺮ ﻋﻤﺮش دﭼﺎر ﻏﻠﻮ ﺷﺪه)و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺣﺎدﯾﺜﺶ وﻗﻌﯽ ﻧﻬـﺎد(، ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ وی، ﻣﺨﺪوش ﺑﻮده و ﭼﯿﺰی در ﻣﯿﺎن رواﯾﺎت وی ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، وﺟـﻮد ﻧﺪارد.
اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی ﯾﮑﯽ از راوﯾﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﺳـﻌﯿﺪ« ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ: »ﻗﺎل اﻟﻘﻤﯿﻮن ﮐﺎن ﻏﺎﻟﯿﺎ وﺣﺪﯾﺜﻪ ﻓﯽ ﻣﺎ رأﯾﺘﻪ ﺳﺎﻟﻢ«)رﻗـﻢ 21( ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻫﻢ ﺟﻤﻼﺗﯽ ﻧﻪ ﻋﯿﻨﺎ وﻟﯽ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻀﻤﻮن آورده ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ: »زﻋﻢ اﺻﺤﺎﺑﻨﺎ 801 دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺣﺪﯾﺚﭘﮋوﻫﯽ، ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ، ﺷﻤﺎره ﻧﻬﻢ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 2931 اﻟﻘﻤﯿﻮن و ﺿﻌﻔﻮه و ﻗﺎﻟﻮ ﻫﻮ ﻏﺎل و ﺣﺪﯾﺜﻪ ﯾﻌﺮف و ﯾﻨﮑﺮ«)ﻧﺠﺎﺷﯽ، 8141ق، رﻗﻢ 381( ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی اﯾﻦ ادﺑﯿﺎت و ﺑﺎور و اﻟﺘﺰام ﺑﻪ آن در ﺗﺒﯿﯿﻦ اوﺻﺎف راوﯾﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ و ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺑﻦ ﻏﻀﺎﺋﺮی را ﺑﺮ ذﻫﻨﯿﺖ رﺟﺎﻟﯽ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ."