چکیده:
میل به جاودانگی و نیکوکاری در سرشت بشر به صورت خدادادی نهفته است و آدمی همواره برای جاودانه زیستن و نیکوکار شدن کوشیده است. یکی از اموری که تا حدودی پاسخ گوی این دو خواسته درونی انسان است، یادگاری ماندگار و صدقه ای جاوید به نام «وقف» است که در گذشته های بسیار دور و در تمدنهای کهن ریشه دارد. این آئین نیک و کهن با ظهور اسلام رونقی دیگر یافت و با اثر پذیری از جهان بینی اسلامی و برخورداری از پشتوانه احکام شرعی به صورتی استوار و جهت دار در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به جریان خود ادامه داد. امروزه در سراسر دنیا و در همه فرهنگها، سنت حسنه وقف را پدیده ای سودمند میدانند وکم و بیش از موقوفات و اخوات آن استفاده میکنند. مقاله حاضر با بررسی پیشینه وقف در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی با روش توصیفی اسنادی به کارکردها و ویژگیهای وقف به خصوص در بعد فرهنگی پرداخته و اثر بخشی نیات واقفین خیراندیش را در زنده نگه داشتن جوامع اسلامی و توسعه فرهنگی آن مورد بررسی قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
- گسترش استقلال مالي جامعه ديني ويژگي پشتوانه مالي وقف - حمايت از پژوهشهاي علمي، توسعه و توليد علم و ايجاد دانشگاهها و مدارس علمي - وسيله صلح آميز براي توزيع مجدد درآمد بدون هرگونه اجبار و مداخله قدرت حاکمه - سهيم بودن در ساختار نظام نيازهاي فرهنگي و اجتماعي روز جامعه ويژگي مشارکت مردم در امور ديني و اجتماعي وقف - ايجاد و توسعه ارزشهاي اسلامي و اجتماعي (توجه به ديگران و ناديده گرفتن تمايلات خود)، تقرب به خدا و تزکيه نفس واقف - تأمين چارچوب مسئوليتهاي متقابل و همبستگي اجتماعي ميان ثروتمندان و فقرا و ايتام - حفظ انسجام و يکپارچکي خانواده - خودباوري و خود اتکايي در جامعه ويژگي مبارزه با حاکمان و استعمار وقف - گسترش بهداشت و درمان در تقابل علماي اسلام با مسيحيت (آيت الله نجم آبادي) - ايجاد موقوفات روضه خواني در مبارزه با رضاخان (آيت الله آقا کبير در مازندران) - ايجاد موقوفات براي استقلال حوزه ي علميه (مدارس کرمان و فارس) ويژگي خودگرداني و خود اتکايي وقف - اداره ي موقوفات بدون تحميل هزينه به دولت - احياء و بهره وري موقوفات از طريق خودشان (توسعه ي راهها، پلها و کاروانسراها و حفظ و نگهداري مساجد و مدارس علمي) کارکردهاي تاريخي وقف >موقوفات دوران صفوي >وقف در دوره ي قاجار >وقف در دوره ي پهلوي >وقف در جمهوري اسلامي ايران موقوفات دوران صفوي پادشاهي شاه عباس صفوي (1000 هجري قمري) - قرن چهارم با انتقال پايتخت از قزوين به اصفهان و با وضعيت سني مذهبي افراطي شهر اصفهان و اطراف آن و درگيريهاي دائم با عثمانيها تدبير دولت صفوي، وقف بود.
با اين تدبير فرهنگ عمومي توسعه و علوم مختلف و فرهنگ ديني تعميم يافت که نمونه هاي آن عبارتند از: - وقفنامه کتابهاي مدرسه چهار باغ اصفهان - استنساخ کتب از محل درآمد موقوفات - کتابخانه آيت الله مرعشي شکل گيري نظام مذهبي مشتمل بر نهاد وقف براي اولين بار در ايران در زمان صفويان صورت گرفت که سه ويژگي داشت.