چکیده:
شکل گیری مفهوم ایران در دوره باستان محصول تاریخ و تحولات پرفراز و نشیبی است که بخش اعظم آن مربوط به عصر اساطیری و حماسی بوده و از طریق انتقال شفاهی خاطره های مشترک و یادمان های حماسی به دوران تاریخی، زمینه های تکوین و تکامل هویت ایرانی را فراهم کرده است. این مفهوم به طورکلی دارای سه حوزه جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی است که ویژگی های هر کدام شاخصه های هویت ایرانی را شامل می شود. سرزمین و مرزهای مشخص، مبارزات و حماسه های تاریخی، تداوم و تحول زبان فارسی و آیین و شیوه فرمانروایی بخشی از این ویژگی ها را تشکیل می دهند. در سیر تکوین و تکامل مفهوم ایران و شکل گیری هویت ایرانی، دوره ساسانیان در تاریخ باستان بی بدیلی است. ساسانیان به عنوان آخرین مرحله تاریخی ایران باستان با تقویت و تکامل مفهوم ایران و ابداع مفهوم ایران شهر نقش اساسی در انتقال و تداوم آن به سراسر دوران اسلامی ایفا کردند.
خلاصه ماشینی:
"بخش مهمی از تکوین و فرایند مفهوم ایران به عصر اساطیری و حماسی تعلق دارد که فاقد گواهیها و اسناد تاریخی است؛ازاینرو برای فهم این دوران از میراث مکتوب دورههای بعد مانند شاهنامه و اوستا که چشمانداز ارجمندی از تحولات سیاسی،اجتماعی و فرهنگی گذشتههای دور را ارائه دادهاند،استفاده شده است.
ایرانیان نیز این امر را در روایتسازی از تقسیم جهان به شکل پایدار در فرهنگ خود قرار داده و بخش زیادی از دوره حماسی تاریخ ایران را بر مبنای چگونگی مقابله پادشاهان ایرانی در برابر مهاجمان تورانی روایت کردند.
با دقت در نقش افراسیاب در متون دینی و تاریخی به عنوان کسی که شاخصترین چهره مخرب سرزمینهای ایرانی و عامل خشکسالی و قحطی و ویرانی و همواره با لقب تبهکار تورانی شناخته شده،بهتر میتواند به حضور این دشمن ایرانیان در شکلگیری هویت سیاسی و فرهنگی دوره حماسی پی برد.
از نظر ساسانیان، دودمان اشکانی با پشت کردن به الگوهای ایرانی دوره حماسی،راه نفوذ بیگانه را هموار ساختند؛بنابراین اردشیر را پسر بهمن و از اعقاب کیانیان میدانستند که برای بازگرداندن نظم و یکپارچگی و احیای پادشاهی ایران علیه اردوان اشکانی قیام کرده است،اما واقعیت این است که روند ایرانگرایی در بخش متأخر دوران پارتها به صورت ترک تدریجی آداب و سنن یونانی و توجه به دوره پیشین آغاز شده بود.
شاهان ساسانی و دستگاه زرتشتی برای انطباق کامل خود با کیانیان و احیای یکپارچگی ملی و دینی و مقابله با دشمنان خارجی که قبایل شمال شرقی و رومیان از مهمترین آنها بودند،سازوکارهای لازم را به کار برده و طی قرن سوم میلادی این امر به توسعه مفهوم ایران انجامید."