چکیده:
مسئولیت مافوق یکی از نهادهای مهم در حقوق کیفری است. مطابق با این نهاد افرادی مسئول شناخته می شوند که هیچ دخالتی در ارتکاب جرم ندارند، اما به علت موقعیت و مقام برتر خود، توانایی انجام اقدامات پیشگیرانه و سرکوبگرانه را دارند؛ با این حال از این توانایی خود استفاده نمی کنند. محاکم کیفری بین المللی در مسیر اعمال این مسئولیت نظرات متفاوتی ابراز داشته اند، نظراتی که ابهامات فراوانی را ایجاد کرده است. ابهاماتی در تعیین ماهیت این مسئولیت، به طوری که برخی آن را مسئولیت مشارکتی، برخی معاونتی و برخی وکالتی دانسته اند و عده ای دیگر ماهیتی متمایز و جداگانه برای آن قائل شده اند. ابهاماتی در تعیین معیاری برای رکن روانی در این مسئولیت، به گونه ای که برخی آن را بدون نیاز به هرگونه رکن روانی دانسته و از این نظر آن را مسئولیتی مطلق و مادی تلقی کرده اند و بعضی دیگر این مسئولیت را بر مبنای غفلت ساده یا غفلت شدید و یا سهل انگاری توضیح داده اند. همچنین در پاسخ به این مسأله که چه کسی را به عنوان مافوق می توان بر مبنای این مسئولیت محکوم کرد، نظرات گوناگونی وجود داشته و دارد. نظراتی که گاهی صرف وجود یک مقام رسمی در سلسله مراتب نظامی یا غیر نظامی را شرط لازم و کافی دانسته اند و گاهی وجود « کنترل موثر » را ضروری می پندارند. در این مقاله سعی شده است که با عنایت به برخی پرونده های مطرح شده در محاکم بین المللی، ابعاد گوناگون این شکل از مسئولیت بیان گردیده و از این طریق بتوان در جهت رفع ابهامات مذکور حرکت کرد.
خلاصه ماشینی:
"تنها تفاوت مهم بین معاونت در جرم و مسئولیت آگاهانه مافوق در عنصر روانی خاص معاونت است که بنابر ماده (3) 25 قصد تسهیل ارتکاب جرم باشد (نرلیچ، 2007: 637) 2- مسئولیت مافوق به عنوان شکلی از مشارکت در برخی محاکمات، مسئولیت مافوق به گونه ای تفسیر می شد که طبق آن مقامات مافوق مسئول جرایم ارتکابی مأموران بوده و لذا به کیفر آنها محکوم می شدند.
در این پرونده، دادگاه در مورد رکن روانی این گونه توضیح داد؛ مقامات مافوق در دو صورت مسئول هستند: اول اینکه آنها از وقوع جرایم مطلع و آگاه باشند اما با وجود چنین علمی اقدامات لازم و ضروری را برای جلوگیری از انجام آنها در پیش نگیرند و صورت دوم، هنگامی است که که این مقامات در کسب آگاهی از اعمال مأموران خود کوتاهی کنند (دادگاه جنایات جنگی توکیو، 1981: 444).
3- رکن روانی در محاکمات Ad hoc : ماده (3) 6 قانون ICTR بیان می دارد:« این موضوع که هر یک از اعمال مندرج در مواد 2 تا 4 قانون کنونی توسط مأموران انجام می گیرد، مقامات مافوق را از مسئولیت کیفری مبرا نمی کند؛ در صورتی که او می دانست یا دلیلی او را به این آگاهی می رساند که مأموران قصد ارتکاب جرم دارند یا جرم را مرتکب شده اند ...
نتیجه گیری نهاد مسئولیت مافوق به شکلی که در این مقاله مورد اشاره واقع گردید، نهادی پر اهمیت است چرا که افرادی را مخاطب و موضوع خود قرار می دهد که نه تنها به علت نفوذ و قدرت خود، اعمال مجازات بر آنها همواره دشوار است بلکه به ویژه در برخی موارد، به علت عدم دخالت فیزیکی و مادی در ارتکاب جرایم، بازخواست آنها بدون توجه به نهاد مذکور، امکان پذیر نیست."