چکیده:
شهر تهران به عنوان بزرگترین کلانشهر ایران در منطقهای با خطر لرزهای بسیار زیاد قرار دارد. آنچه آسیب پذیری تهران را در برابر زلزله افزایش میدهد، گسترش فیزیکی شهر در ابعاد مختلف است. از آنجا که تحلیل این گسترش، راهگشای بسیاری از مسائل و مشکلات شهری است، تأثیر توسعه فضایی شهر تهران در افزایش آسیب پذیری زلزله در 200 سال اخیر بررسی شده است. اهداف پژوهش شامل نشان دادن وضعیت گسترش فیزیکی شهر تهران در 200 سال اخیر، تبیین رابطه افزایش جمعیت شهری و رشد کلان شهر تهران و بررسی وضعیت گسترش فیزیکی شهر تهران در ارتباط با آسیب پذیری ناشی از زلزله است. در پژوهش حاضر، وضعیت گسترش فیزیکی تهران از زمانی که روستایی بوده تا زمانی که به کلان شهر ملی تبدیل شده است، مورد بررسی و توصیف قرار گرفته است. همچنین، به منظور تبیین رابطه افزایش جمعیت شهری و رشد کلان شهر تهران دادههای جمعیت و مساحت از سال 1165 تا 1387 جمع آوری و با استفاده از مدل هلدرن بررسی شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد با توجه به سوابق زلزلههای تاریخی، پیشینۀ لرزه خیزی و گسلهای متعدد، شهر تهران از شهرهای با خطر لرزهخیزی بالاست. گسترش فیزیکی شهر تهران در دوره مورد مطالعه، 91 درصد ناشی از رشد جمعیت بوده و 9 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است. رشد ناهماهنگ و غیر اصولی شهر تهران، بویژه در چند دهه اخیر، ساخت و ساز در حریم گسلها و مناطق مستعد ناپایداری زمین شناختی نشان می دهند که در صورت وقوع زلزلهای شدید در تهران، تلفات و صدمات جبران ناپذیری به این شهر و به کل کشور وارد خواهد شد. نهایتا مهمترین عامل افزایش آسیب پذیری لرزهای شهر تهران، گسترش افقی شهر، بدون در نظر گرفتن حریم امن گسلهاست.
خلاصه ماشینی:
"این امر اولا باعث شده است بسیاری از ساختمانها و تأسیسات فعلی شهر در محدوده گسلش گسلهای بزرگ و کوچک قرار گیرند که در صورت رسیدگی گسیختگی آبرفت به سطح زمین، مشکلات بسیار جدی برای سازهها و تأسیسات به وجود می آورد؛ ثانیا چون توسعه شهر بدون توجه به نقشه ریزپهنه بندی خطرهای زلزله صورت گرفته و با توجه به اینکه بیشینه شتاب در برخی بخشهای شهر بیشتر بوده، دوره زمانی غالب خاک نیز در بخشهای گوناگون متفاوت است، میتوان احتمال داد که بافت ساختمانها و تراکم آنها متناسب با سطح شتاب و دوره زمانی غالب خاک نباشد که این موضوع خود به خود باعث افزایش آسیب پذیری آنها میگردد (حسینی، 1385: 34-35).
رشد ناهماهنگ و غیر اصولی شهر تهران، بویژه در چند دهه اخیر، ساخت و ساز در حریم گسلها و مناطق مستعد ناپایداری زمین شناختی، طراحی و اجرای ساختمانها تأسیسات حیاتی نامناسب با شدت لرزه خیزی در تهران، نبود توامندیهای عملیاتی کافی برای مدیریت بحران در مرحله پاسخ و مقابله با تبعات وقوع زلزله، وجود بافتهای آسیب پذیر و فرسوده متعدد و پراکنده در سطح شهر و بسیاری موارد دیگر نشان می دهند که در صورت وقوع زلزلهای شدید در تهران تلفات و صدمات جبران ناپذیری به این شهر و به کل کشور وارد خواهد گردید.
نتایج نشان می دهد؛ گسترش فیزیکی شهر تهران از سال1165 تا 1387، 91 درصد ناشی از رشد جمعیت بوده است و 9 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است که نتیجه آن، افزایش تراکم ناخالص جمعیت و کاهش سرانه ناخالص زمین شهری بوده است و مهمترین عاملی که در این مقاله به عنوان عامل افزایش آسیب پذیری لرزه ای شهر تهران شناخته شده است، گسترش افقی شهر بدون در نظر گرفتن حریم امن گسلهاست."