چکیده:
سبک زندگی از لایههای رویین فرهنگی است و یکی از عناصر تشکیلدهنده آن، آداب گفتاری است که به نحوه سخن گفتن انسان اشاره دارد. ازآنجایی که مبنای اعتقادی ما مکتب اسلام، بهویژه آموزههای قرآنی است و پایه زندگی فردی و اجتماعی ما بر این اساس بنیان نهاده شده است، آداب گفتاری موجود در جامعه باید متناسب با سبک زندگی اسلامی تدوین شود. این پژوهش، با مراجعه به مصادیق مختلف آداب گفتاری در آیات قرآن، به دنبال ارائه الگوی مطلوب آداب اجتماعی در جامعه مسلمانان است. بدین منظور، از روش تحلیلی ـ استنباطی بهره میگیرد. آداب گفتاری حاکم بر سبک زندگی اسلامی بر پایه گسترش امنیت و اعتماد متقابل در جامعه اسلامی سازمان یافتهاند. ازآنجایی که زبان از نمادهای معنادار در ارتباطات انسانی است، آنچه بهواسطه گفتار بین انسانها مبادله میگردد، بر اساس انتقال معانی شکل میگیرد. بهواسطه آداب گفتاری مطرح در قرآن، معانی مثبت اجتماعی به دیگران انتقال یافته، از انتقال معانی منفی پیشگیری میشود.
خلاصه ماشینی:
"آنچه در زمینه آداب گفتاری اسلام وجود دارد، نگاهی صرفا اخلاقی است که اغلب به ضرورت اخلاقی آداب اجتماعی و نقش آن در زندگی فردی انسان اشاره دارد، از جمله اخلاق در قرآن از آیتآلله مصباح، کتابهای اخلاقی آیتالله مظاهری، جامعالسعادات ملااحمد نراقی و....
آداب اجتماعی حوزه گستردهای از رفتارهای اجتماعی را شامل میشود، اما آنچه در این پژوهش مدنظر است صرفا آداب گفتاری است که به ظرافتهای گفتاری مدنظر قرآن در زمینه سخن گفتن با دیگران اشاره دارد.
روابط اجتماعی عرضی مصادیق متعددی دارند که در آیات قرآن با جنبه سلبی مورد تأکید قرار میگیرند؛ نوعی آسیبهای رفتاری که در آنها رضایت طرفین تعامل حاصل نمیشود و به جای پاداش به طرف مقابل خویش، احساسی از درد و رنج را انتقال میدهند؛ یعنی فرد به جای اینکه از تعامل اجتماعی خویش احساس رضایت کند، از آن ناخرسند است.
انسان در حضور جمع باید از نجوا کردن پرهیز نماید؛ چراکه این امر از عوامل نفرت، بدبینی و دشمنی بین افراد جامعه، موجب بیاعتمادی و سوءظن دیگران و نشانه بیاعتنایی به آنان و خلاف ادب اجتماعی است (گروه پژوهشی علوم قرآن و حدیث، 1387، ج 2، ص 478).
این آیه اشاره دارد به اینکه چرا وقتی افک را شنیدید به جای اینکه نسبت به مؤمنان متهم حسن ظن داشته باشید، به تراشنده افک، حسن ظن پیدا کردید و بدون علم درباره اهل ایمان سخنی گفتید؟ تهمت نیز همچون سایر آسیبهای رفتاری موجب کاهش امنیت و اعتماد اجتماعی، افزایش تضاد و تنشهای اجتماعی و کاهش انسجام اجتماعی خواهد بود."