Abstract:
روش سخنوری کاتبی نیشابوری در منظومه یک هزار بیتی«ده باب» چگونه است و مختصات عمده سبکی اثر و نوآوریهای آن کدامند؟ قبل از پاسخ دادن به این پرسش،ابتدا مختصری در مورد زندگی شاعر به همراه معرفی منظومه «ده باب» و ویژگیهای برجسته شعر نیمه اوّل قرن نهم بیان شده است. پس از ذکر سابقه تحقیق، مختصات سبکی منظومه «ده باب» از سه دیدگاه زبانی، ادبی و فکری بررسی شدهاست. منظومه ده باب از نظر زبانی مثل اکثر آثار سبک عراقی، بعضی از ویژگیهای سبک خراسانی را دربردارد و از نظر فکری و ادبی نشانههایی از سبک هندی را در آن میتوان دید. سبک کاتبی در این منظومه حدواسط سبک عراقی و هندی است و ویژگی بسیار متمایز آن التزام به جناس در تمام ابیات منظومه است.
Machine summary:
» (تـذکره الشـعرا، دولتشـاه سمرقندی ، ص٣٨٨) دکتر احسان یار شاطر که همه جا با دیدة انتقـادی بـه آثـار شـاعران ایـن دوره مـی نگـرد، مثنوی ده باب کاتبی را بدین شکل نقد میکند: «محتاج توضیح نیست که چون شاعر خود را ملزم به رعایت جناس در همة قـوافی ایـن منظومه کرده است ، مثنوی وی متکلف و مصنوع و خالی از شور شاعرانه و عاجز از انگیختن عواطف در خواننده است و چون معانی اشعار تابع امکان جناس است ، ربط و پیوستگی ابیات نیز چندان درست نیست .
٢ـ سطح ادبی : اگرچـه التـزام جنـاس در تمـامی ابیـات منظومـه ، از اختیـارات شـاعر در بکارگیری خلاقیتهای ادبی دیگرکاسته است ، با این وجـود، بررسـی سـطح ادبـی ایـن اثـر، نشان دهندة آن است که کاتبی از نظر ادبی همانند شاعران سبک هندی از استعارة مکنیه و متناقض نما(پارادوکس ) بطور چشمگیری استفاده کرده است .
پارادوکس : اگرچه کاتبی از نظر محدودة زمانی از شـاعران سـبک عراقـی محسـوب میشود، با این وجود نسبت پارادوکس در شعر او در مقایسه بـا شـعر سـایر شـعرای سـبک عراقی بالاست : گفـــت یـــک شـــوریدة آســـوده دل گر همـی خـواهی ز غـم آسـوده ، دل (٥٥) پســت شــو چــون مــردم همــت بلنــد تــا ز پســتی ســازدت همــت ، بلنــد(٦١) ٣ـ سطح فکری : در منظومة ده باب با وجـود اهمیـت دادن بـه ظـاهرکلام ،آرایـش لفـظ و موسیقی درونی شعر، به باطن و محتوای آن نیز توجه شده ، بطـوری کـه ایـن اثـر در بعـد فکری نیز پربار است .