خلاصة:
سید جمال الدین اسدآبادی عالم دینی و مصلح اجتماعی سده اخیر جهان اسلام است که دغدغه اصلاح و حل مشکلات و نابسامانی های جامعه اسلامی را داشت. مبنای وی برای درمان و برون رفت از انحطاط جوامع اسلامی، حضور موثر آموزه های قرآنی در تمام شئون اجتماعی و «بازگشت به قرآن» بود و با این رویکرد دستورهای زندگی سعادتمند دنیوی و اخروی بشر را از قرآن استنباط کرد. از این رو گرایش وی در تفسیر قرآن «گرایش اجتماعی» بود که از آیات قرآن پیامی برای آسایش و پیشرفت زندگی انسان معاصر به ارمغان آورد. آرمان اصلاحی سیدجمال تشکیل جامعه اسلامی بود که وحدت بر سراسر آن حاکم باشد. وی راه وصول به وحدت در جهان اسلام را در دو بخش کلی تحلیل نمود: 1) مقتضیات و عوامل ایجاد وحدت؛ 2) موانع پیش روی ایجاد وحدت. وی با شیوه ای تحلیلی- استنادی به تفسیر آیات قرآن کریم و تبیین و بررسی این دو عامل اساسی می پرداخت.
ملخص الجهاز:
آراء تفسیری سید جمالالدین اسدآبادی و ابعاد اجتماعی آن چکیده سید جمال الدین اسدآبادی عالم دینی و مصلح اجتماعی سدۀ اخیر جهان اسلام است که دغدغۀ اصلاح و حل مشکلات و نابسامانیهای جامعۀ اسلامی را داشت.
واژگان کلیدی: تفسیر اجتماعی، تفسیر اصلاحی و تربیتی، تفسیر عصری، سید جمال الدین اسدآبادی مقدمه عرصههای مختلف اندیشه و عمل اسلامی هیچگاه از مردان بلند همت خالی نبوده است و همواره دین پژوهان مسلمان در راه دفاع از مرزهای ایمانی و عقیدتی مردم مسئولیتی خطیر بر عهده داشتهاند و در هر عصر و زمانی مناسب با آن دوران به جهاد و مبارزه برخاستهاند.
هرچند برخی از دیدگاههای سیاسی او، مانند مبارزه با استعمار خارجی و استبداد داخلی و کوشش برای اتحاد جهان اسلام شناخته شده است، نکتهای که به آن کمتر توجه شده است «اندیشه وگرایش اجتماعی او در تفسیر قرآن کریم» است که در میان آراء و آثار وی نهفته است.
(موثقی، 1373: 41) اهمیت و ضرورت اجتهاد، علما و متفکران جامعۀ اسلامی و نوآوریهای آنان اقتضا میکرد که سید جمال نقد و انتقاد علمی را به دور از هر گونه تعصب، تقلید و تبلیغ مطرح کند و از علما و متفکران شیعه و سنی جهان اسلام بخواهد که با گشودن این راه و باز کردن باب اجتهاد و انطباق مسائل با علوم عصر و نیازهای هر دوره، به حل معضلات اساسی فکری و اجتماعی مسلمان و رفع نارساییها و نابسامانیهای داخلی و مسئلۀ عقب ماندگی (به ویژه با توجه به هجوم استعمار غربی و ورود تفکر جدید و سیاست و اقتصاد سرمایه داری غربی و خلاصه مسئلۀ غرب)، پرداخته به وظایف خویش عمل کنند و مسئولیت سنگین حفظ و صیانت حوزۀ دین و بقای امت اسلام را به نحو احسن به انجام رسانند.