Abstract:
نظریة مطلوبیت انتظاری بهعنوان مدل توصیفی تصمیمگیری در شرایط نااطمینانی، برای چندین دهه حاکم بوده است؛ اما در سالهای اخیر توافق عمومی وجود دارد که این نظریه تعریف لازم از انتخاب افراد را ارائه نمیدهد. شواهد کافی نشان میدهد که تصمیمگیرندگان، اصول مسلم این نظریه را نقض میکنند. وجود کاستیهایی در مبانی نظریة مطلوبیت انتظاری، اعم از خطی بودن میزان مطلوبیت، ثابت بودن وزن مطلوبیت انتخابهای مختلف، یکسان بودن ترجیحات در طول زمان، ریسکگریزی و تصمیمگیری عقلایی، زمینه را برای ظهور نظریة چشمانداز در اقتصاد رفتاری فراهم کرده است. بااینحال زاویة دید مبانی اسلامی به رفتار فرد در نااطمینانی بهکلی متفاوت با این دو است. از منظر اسلامی، انتظار یک پیامد بزرگ بدون توجه به اسباب آن، یک رفتار متهورانه است که در منابع اسلامی از آن نهی شده و در مقابل، به حزم و دوراندیشی براساس اسباب و علل دعوت شده است. فردی که تهور و بیباکی میکند و برای پیامدهای بزرگ و با احتمال کم، خود را به مخاطره میاندازد، نهتنها خیری نمیبیند، بلکه دچار پشیمانی میشود؛ ازاینرو چنین پیامدهایی نباید در تابع مطلوبیت لحاظ شود.
As a descriptive model of decision-making in uncertain conditions, the expected utility theory has been dominant for several decades. However, it has been criticized and evidences of violation of its certain principles have been presented by decision makers. These criticisms have been the basis for presenting the prospect theory in behavioral economics. Using the analytical method, in this paper, we examine decision-making in uncertainty from the perspective of behavioral economics and Islamic economics. According to the findings of the research, the shortcomings of the expected utility theory, including the linearity of the utility level, the constancy of the utility weight of different choices, the sameness of preferences over time, risk aversion and rational decision-making, have provided the basis for presenting the prospect theory in behavioral economics. From the perspective of Islamic economics, these two theories are not able to explain behavior in uncertain conditions. From the Islamic point of view, expecting a big outcome regardless of its causes is a daring behavior that is forbidden in Islamic sources. Islam calls for prudence and foresight based on the causes. A reckless and daring person puts himself at risk for big outcomes with low probability and regrets his actions later; therefore, such outcomes should not be included in the utility function.
Machine summary:
ir دریافت: 06/04/1402 ـ پذیرش: 27/06/1402 چکیده نظریة مطلوبیت انتظاری بهعنوان مدل توصیفی تصمیمگیری در شرایط نااطمینانی، برای چندین دهه حاكم بوده است؛ اما در سالهای اخیر توافق عمومی وجود دارد كه این نظریه تعریف لازم از انتخاب افراد را ارائه نمیدهد.
هرچند در اقتصاد اسلامی دوگانة هنجاری ـ اثباتی و تلاش برای تقویت جنبههای اثباتی در مباحث اقتصاد اسلامی مورد توجه برخی اندیشمندان قرار گرفته است، اما بهنظر میرسد که تأکید بیش از حد بر جنبههای اثباتی در علم اقتصاد و همچنین در اقتصاد اسلامی صحیح نباشد (اقدس طینت و همکاران، 1398)؛ بلکه اساساً با توجه به تناقضاتی که براساس شواهد تجربی توسط اندیشمندان اقتصاد رفتاری به نظریة مطلوبیت انتظاری مطرح شده است، توصیه به بیشینهسازی مستقیم برای شخص در تمامی حالات قابلیت ندارد.
در این تحقیق تلاش شده است که در ابتدا با بهرهگیری از ظرفیتهای انتقادی اقتصاد رفتاری، وجود برخی ناسازگاریها بین فروض نظریههای اقتصاد متعارف و رفتار واقعی عاملان اقتصادی بهطور تفصیلیتر تبیین شود و در گام بعد، براساس رویکرد اسلامی و توجه ویژه به منابع شیعی، نوع رفتار فرد مسلمان در فضای نااطمینانی تشریح شود که بهکلی متفاوت با رویکرد اقتصاد متعارف است.
در این روایت، حزم و دوراندیشی حد تعادل بین ترس و تهور معرفی شده است و نشان میدهد که در تصمیمگیری باید براساس تدبیر عمل کرد و شجاعانهترین تصمیم، همین تصمیم مبتنی بر حزم است؛ ولی چنانچه شخص بدون توجه به اسباب و علل اقدام کند، دیگر شجاعت نیست و تهور و بی باکی بهشمار میرود.