چکیده:
اصل علیت یک رابطه وجودی است که همواره میان دو وجود برقرار می شود به گونه ای که در آن یک وجود نیازمند به وجود دیگری است. فیلسوفان مسلمان برای «علت» تعاریف مختلفی ارائه داده اند. در فلسفه مشاء علت بر چهار قسم مادی، صوری، فاعلی و غایی تقسیم می شود که مشهور هم این قول را پذیرفته اند. اما علت غایی به عنوان یکی از علل وجود، از جهتی غایت و از جهت دیگر علت غایی نامیده می شود. کلمه «غایت» در لغت به معنای نتیجه، اثر، هدف و فایده آمده است و از نظر مفهوم فلسفی عبارت از چیزی است که فعل به خاطر آن انجام می شود. اما بین علت غایی و علت فاعلی در برخی موارد فاعل به منزله ی ماده غایت و نیز به منزله صورت فاعل است، پس علت غایی مکمل و متمم علت فاعلی است. لذا علت غایی برحسب ماهیت، علت علت فاعلی است و به حسب وجود، معلول وی است. از نظر حکمای الهی هر فعلی برای غایت و هدفی به وجود می آید و هر فاعلی کار خود را برای هدف و غایتی انجام می دهدکه معنای نخستین آن حاکی ازحب ذات الهی به ذاتش است ومعنای دوم آن بیانگر عشق وحب همه خلایق به او می باشد، در این راستا با ارائه پژوهش حاضر اشکالات و شبهات مطرح شده، توسط حکمای اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و شبهات مطروحه در این خصوص پاسخ داده شده است.
خلاصه ماشینی:
"(طباطبایی، 1372: 3/344) بنابراین اصل غائیت نظام قطعی علی و معلولی موجودات، صورت کاملتری به خود میگیرد زیرا ما اگر در قانون علیت تنها علت فاعلی را دخیل بدانیم، یعنی علل فاعلیه را بلاغایت و بلاهدف بدانیم هرچند موجودات همه با یکدیگر مرتبط و منفصل خواهند بود ولی روابط منحصر خواهد بود بر روابطی که بین هر فعل و فاعل بلاواسطه خودش است ولی بنابراصل غائیت علاوه بر رابطهای که همواره بین فعل و فاعل است یک رابطه خاصی نیز بین هر فاعل و نتیجه فعل وجود دارد و مثل این است که یک نوع جذب و انجذابی بین دو مورد برقرار است.
و شبهه دیگر نیز معلوم شد زیرا انکار قصد و هدف برای طبیعت کلی جهان به فرض اینکه چنین طبیعتی وجود داشته باشد یا برای طبایع جزئیه برحسب تعبیری که از ارسطو نقل شده مستلزم نفی هدفمندی جهان نمیباشد و به عقیده الهیون همه فاعلهای جهان اعم از مجرد و مادی تحت تسخیر اراده الهی هستند و فاعلیت الهی فوق همه فاعلیتها قرار دارد و از این روی هیچ حرکت و سکونی در جهان نیست که متعلق اراده تکوینی الهی نباشد و اینکه تحقق دائمی یا غالبی نتایج مشخص و قابل پیشبینی در اثر سنخیت بین علت و معلول است و پذیرفتن سنخیت به معنای میل طبیعی نیست که آن را علت غایی برای آن بدانیم."