چکیده:
با توجه به شناخت عمیق علامه طباطبایی نسبت به واژههای قرآنی و تداخل مفاهیم واژگانی و
اشراف بر انواع بافتها و سیاقهای آیات، کاربرد پدیده اشتراک معنوی که از مقوله چند معنایی
زبانشناسی است، در تفسیر ایشان به خوبی روشن است؛ هر چند ایشان در تفسیر به این
اصطلاحات اشارهای نداشتهاند. امروزه در بحثهای جدید زبانشناسی و معنیشناسی که از تداخل
مفاهیم واژگانی سخن به میان میآید، قرآنپژوهان اهل سنت آن را در دل اشتراک لفظی تحت
عنوان وجوه و نظایر میآورند. نگرش قرآنپژوهان شیعی نظیر: ملاصدرا و علامه طباطبایی، این
تداخل مفاهیم واژگانی را به همراه انواع بافتها و سیاقهای مربوط، در درون اشتراک معنایی و دلالت
عام قرار میدهد و در این صورت است که ارزشهای قرآن با توجه به متدولوژی جدید بیان شده،
دستاورد و اعجاز قرآن در ناحیه لفظ و معنی رقم میخورد و بالتبع صورتهای مهجوری قرآن و معارف
دینی را در میان نسل جوان از بین میبرد و زبان مبلغان دینی را در دفاع از دین تقویت مینماید.
خلاصه ماشینی:
"در مورد تفسیر آیه مینویسد که واژه یهدی با حرف «لام» متعدی شده، به معنای تبیین است و این آیه با آیات قبل خطاب به اهل مکه است که آیا احساس ایمنی از عذاب الهی میکنند و آیا سرانجام امتهای قبلی برای آنها تبیین و روشن نکرد که اگر خداوند بخواهد آنان را نیز همانند نیاکانشان عذاب خواهد نمود؟ (4) علامه همین تفسیر را در آیه: «واما ثمود فهدیناهم» (فصلت / 17) دارد؛ یعنی هدایت در این آیات از نوع ویژه ایصال الی المطلوب نیست (5) .
علامه در جای دیگر هدایت را فقط به معنای شناخت گرفته و روایات و تفاسیری که آن را ولایت معنا کردهاند، از باب تأویل آیه و بطن آن خوانده است، نظیر آیه: «و علامات وبالنجم هم یهتدون» (نحل / 16) از نظر سیاق، آیه در درون آیاتی قرار دارد که به عظمت خلقت و قدرت خداوند در آفرینش هستی اشاره میکند؛ آیات مربوط به نزول باران و فواید آن، تسخیر شب و روز، وجود خورشید و ماه و ستارگان، فواید ______________________________ 1ـ ابن منظور، لسان العرب، ریشه سرط.
واژههای مثبت و منفی که ارتباط زنجیرهای با هدایت و ضلالت دارند و اشتراک معنوی واژگان قرآنی را ترسیم نموده، در تبیین بطون آیات و جهانبینی قرآن کارساز هستند، فراتر از این مقاله هستند، ولی این حقیقت برای ما روشن میشود که در اشتراک معنوی، ارتباط بین مصادیق و معانی هر واژه در جای جای قرآن به لحاظ سیاق و بافتها و وجوه مختلف صرفی و نحوی و بلاغی و دلالی، شکل و ترسیم خاص خود را دارد که روابط متداخلی را در میان واژگان ایجاد کرده، جهانبینی قرآن را آشکار میسازد."