چکیده:
نقشآفرینی سیاق به عنوان مفهومی بنیادی در تکوین و تفسیر کلام، وابسته به حضور عامل مهم
«وحدت مفهومی» است. این ویژگی زمینهساز وحدت و التئام در هنگام صدور مفاهیم متکثر برای
انتقال به مخاطب است. همچنین برای تحقق وحدت مفهومی در سخن، وجود سه خصوصیت
ساختاری «استقلال و تمامیت، اتصال مفاهیم، انتظام معانی» و سه شرط «وحدت غرض، وحدت
موضوع و وحدت صدور» ضروری است. خصوصیات ساختاری و شروط مذکور از موضوعات مهم در
بحث سیاق تلقی میشود که در این مقاله بدان پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"این شیوه بیان مطالب در قرآن فراوان دیده میشود؛ مثلا آیات به هم پیوستهای با سیاق واحد، موضوع منافقان را دنبال میکند، ولی در ضمن آیات به دلیل خاصی، مطلبی درباره مؤمنان گفته میشود: (1) به نمونهای در این باره توجه کنید: «سیاق این کلام شاهدی دیگر بر اتصال آیه «لیس علی الذین امنوا وعملوا الصالحات جناح» (مائده / 93) با آیات قبل و نزول آیه با آنهاست و اینکه آخرین آیه از مجموعه آیات نازل شده در تحریم خمر است.
اشتباه در تشخیص غرض، در واقع انحراف در محور تفسیر تلقی میگردد و معانی نامربوط و ناموجه را در توضیحات آیات وارد میکند؛ مثلا در تفسیر آیه «افنجعل المسلمین کالمجرمین» (قلم / 35) همان طور که ابتدا به نظر میرسد و برخی مفسران گفتهاند ؛ غرض این آیه مانند آیه «ام نجعل الذین امنوا و عملوا الصالحات کالمفسدین فی الارض ام نجعل المتقین کالفجار»(صآ / 28) احتجاج برای معاد است، ولی علامه طباطبایی با تکیه بر تحلیل سیاق، به بررسی و رد اغراض بیان شده درباره سیاق آیه میپردازد و میگوید: «تدبر در سیاق آیات نشان میدهد غرض آیه، رد ادعای تساوی میان مسلمانان و مجرمان است؛ زیرا کرامت انسان مسلمان نزد خداوند، اجازه نمیدهد آنان و مجرمان در جایگاهی برابر قرار گیرند» (1) .
وقتی مفسر مفهومی را به عنوان موضوعسیاق آیات بیان میکند، در واقع شاخصهای برای تفسیر آیات و ملاکی برای ارزیابی نظرات و مباحث تفسیری درباره آن سیاق تبیین کرده است و با تأسی به آن، ضمن رد معانی و مقاصد غیر مرتبط بر مفاهیم مندرج موضوع تأکید میکند."