چکیده:
نثر فنی نفثهالمصدور را محمد خرندزی زیدری نسوی در نیمه نخسـت سـدة هفـتم هجـری قمـری نوشت . این کتاب افزون بر اینکه موضوع اصلی آن بیشتر، شرح حـال خـود نویسـنده در هنگـام حملـه مغول است ، در بر دارندة مطالب تاریخی ارزشمندی نیز میباشد. دوگانگی هدف نویسنده برای تـاریخی و ادبی نوشتن ، سبب شده است که پژوهشـگران و سـخن شناسـان ادب فارسـی دربـارة ارزش ادبـی آن هم صدا نباشند. بعضی این اثر را تنها نثری فنی به انگیزة بازتاب تاریخ مـیداننـد و بـرای همـین ، ادبـی بودن این نثر را زیر پرسش قرار می دهند. برخی نیـز ایـن اثـر را بـه دلیـل کـاربرد هنرمندانـه زبـان ، از ارزشمندترین نثرهای ادبی فارسـی مـیداننـد. کسـانی هـم معتقدنـد کـه پیچیـدگی لفظـی و معنـایی
نفثهالمصدور دلیلی است بر دوره ای بودن این اثر کـه از ارزش ادبـی آن مـیکاهـد. در ایـن پـژوهش بـا استفاده از نقد زبانشناسانه ، زیباییها و کاستیهای ادبی این اثر بررسی، و از این راه ، چرایی دریافت های دگرگونه دربارة ارزش ادبی نفثهالمصدور پاسخ داده شده است . در پایان روشـن شـده کـه نفثـهالمصـدور
زبانی بسیار سنجیده دارد که تقارن های لفظی و معنایی فراوانی در آن به کار رفته اسـت ، ولـی سـاختار کلی نفثهالمصدور ارجاعی به زندگینامه و تاریخ است و چنین ساختاری از ارزش زبان ادبی آن میکاهد.
خلاصه ماشینی:
"در پایان روشـن شـده کـه نفثـۀالمصـدور زبانی بسیار سنجیده دارد که تقارن های لفظی و معنایی فراوانی در آن به کار رفته اسـت ، ولـی سـاختار کلی نفثۀالمصدور ارجاعی به زندگینامه و تاریخ است و چنین ساختاری از ارزش زبان ادبی آن میکاهد.
پرسش های پژوهش شگردهای زیباییآفرینی نفثۀالمصدور چگونه است ؟ آیا سویۀ ادبی بودن این متن بر کیفیت ارجـاعی آن میچربد؟ آیا این نثر مخاطبانی ویژه میطلبـد کـه بـا نشـانه هـای زبـانی آن آشـنا باشـند؟ تفـاوت زیباییشناسانۀ ناقدان دربارة این کتاب از کجا بنیان میگیرد؟ روشن است که کوشش برای پاسـخ ایـن پرسش ها برای درک زیباییشناسانۀ دیگر متون ، همچون تـاریخ بیهقـی، طبـری و جهانگشـای جـوینی سودمند خواهد بود.
نقد زبانشناسانه از صفحۀ نخست نفثةالمصدور سخن سنجان و پژوهشگران ادب فارسی بهتر میدانند که نویسندگان نثرهای فارسی قـدیم ، بیشـتر شگردهای بلاغـی خـویش را در درآمـد نوشـته هـای خـویش مـیآوردنـد، گرچـه در جـایجـای مـتن نفثۀالمصدور این شگردها به صورت پیوسته حضور دارند، ولی شایسـته تـر دانسـته شـد کـه بـرای ایـن پژوهش ، همان صفحۀ نخست اثر در میزان نقد زبانشناسانه و فرمالیستی سنجیده شود تا روابط معنـایی و ادبیت کلام از این دیدگاه روشن و کیفیت ارجاعی متن بررسی شود.
برای پاسخ کامل به این پرسش از دیدگاه زبانشناسانه میتوان گفت که اگر کسی با مدلول های درزمانی دال های این متن آشنا باشد (یا به یاری فرهنـگ هـا بـا آن آشـنایی یابد)، بسیار از نفثۀالمصدور لذت ادبی خواهد برد و به احتمال فراوان ، نام «فنی» بر آن خواهند نهاد، امـا اگر با مدلول های درزمانی آن آشنا نباشد، تقارن های معنـایی آن را (کـه بسـیار گسـترده اسـت ،) درک نمیکند و لذت چندانی نیز نمیبرد و شاید نام «مصنوع » را بر این اثر نهد."