چکیده:
هیچ حکومتی بدون مشارکت مردم توانایی تداوم و پیشبرد اهداف خود را ندارد و حکومت اسلامی نیز از این امر مستثنا نیست، ازاین رو بررسی جایگاه و نقش مشارکتی مردم در اداره ی حکومت اسلامی و راهکارهای تحقق آن ضروری است. با توجه به این مسئله، در این مقاله بر آنیم تا با مطالعه ی مفهوم مشارکت و بررسی منابع دینی در زمینه ی نقش مردم در اداره ی حکومت اسلامی از حیث صرف حق بودن یا حق و تکلیف بودن مشارکت در اداره ی نظام اسلامی، راهکارهای مشارکت امت اسلامی در حکومت را تحلیل و بررسی کنیم. در همین راستا به نظر می رسد راهکارهای تحقق مشارکت را می توان ذیل دو دسته ی کلی راهکارهای «مشارکت حکومتی» که در آنها حکومت اسلامی زمینه های مشارکت را برای مردم طراحی می کند و «مشارکت مردمی» که در آن عرصه های مشارکت از ابتدا به وسیله ی مردم تعریف می شود، دسته بندی کرد. بر این اساس هرچند در این زمینه مسئولیت اصلی تحقق اهداف به عهده ی حکومت اسلامی است، نقش مردم در این زمینه چه به صورت ابتدایی و چه به عنوان همیار حکومت قابل چشم پوشی نیست
No government without public participation is able to continue and promote its goals and Islamic government isn`t an exception. For this reason, studying the status and role of public participation in administrating Islamic government and methods of that participation is necessary.
Given this necessity, in this article we want studying the concept of participation and investigating religious sources on the role of people in Islamic governance, whether is a right only or both right and obligation to participate in administration of the Islamic system, and to analyze methods of Islamic community participation in government.
In this regard, it seems methods for fulfillment of participation can be divided in two general categories: methods for “governmental participation” in which Islamic government designed arrangement of public participation and “Public participation” in which people initiates Fields of participation.
Accordingly although Islamic government is the main responsible for realization of the objectives but role of people in this field either as an initiator or either as government assistant is not negligible.
خلاصه ماشینی:
علاوهبر مقدمهی واجب بهعنوان مبنای وجوب و تکلیف مشارکت فعال مردم در حکومت اسلامی، بررسی منابع دینی نشاندهندهی مبانی دیگری است که بهصورت خاص و جزئی مفهوم مشارکت فعال در حکومت اسلامی را به ذهن متبادر میکند که از جملهی آنها میتوان به امر به معروف و نهی از منکر، وجوب بیعت، وجوب مشورت، مسئولیت همگانی، نصیحت و خیرخواهی برای امام مسلمانان و قاعدهی حفظ نظام اشاره کرد.
راهکارهای مردمی نیز مجموعه اقداماتی است که مردم بهصورت خودجوش و در راستای انجام تکلیف شرعی خود مبتنی بر ادله و مبانی لزوم مشارکت فعال در حکومت اسلامی مانند امر به معروف و نهی از منکر، مسئولیت همگانی مسلمانان نسبت به یکدیگر، نصیحت و خیرخواهی برای امام مسلمین، مشورت و لزوم فرمانبرداری از حاکم اسلامی، طراحی کردهاند تا از این طریق از یک سو وظیفهی شرعی خود را ادا کنند و از سوی دیگر حکومت اسلامی را در مسیر دستیابی به اهداف خود یاری رسانند.
این در حالی است که هنگام مراجعهی حاکم اسلامی به آرای عمومی، مردم نیز موظفند بر مبنای لزوم مشارکت فعال در حکومت اسلامی، علاوهبر انجام وظیفهی حضور در انتخابات، در مورد شرایط لازم برای تصدی مناصب حکومتی در عرصههای گوناگون آگاهی کسب کنند و شرایط مذکور را با نامزدهای تصدی مناصب تطبیق دهند تا از این طریق فرد اصلح را که کفایت محافظت از قوانین اسلام و حقوق ضعفا و شئون جامعهی اسلامی را داشته باشد انتخاب کنند (صافی گلپایگانی، 1417ق، ج2: 109).