چکیده:
قافیه، در شعر مانند قلب در تن آدمی است. اگر قافیه شعری درست و سالم باشد، آن شعر زنده میماند. شعرای قصیدهپرداز ما در دوره خراسانی توانستهاند با نوآوری و ابتکار در قافیه، ارزش هنری و ادبی قصاید را آشکار کنند.در این مقاله پس از بررسی سیزدههزاروهفتصدوچهلوسه قافیه در قصاید شعرای بزرگی چون: رودکی، عنصری، فرخی و منوچهری به بررسی جنبههای موسیقایی، صنعتگری و نوآوریهای قافیه پرداخته شده و جلوههای تازهای از هنر قافیهپردازی (قافیه بلاغی) ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
"برای نمونه ترکیب (سین و شین) در این بیت قابل توجه است: «چه حدیث است، من این بوسه شماری بنهمبشود عیش چو معشوق شود بوسهشمر» (فرخی، 1375: 150) فرخی در ابتکاری، با تکرار حرف "شین" و مصوت بلند "آ" فضای شادی آفریده: «شاد باش ای ملک شهرگشایی که شده استدر دهان عدو از هیبت تو شهد شرنگ» (همان: 206) همچنین با تکرار حرف "سین" و مصوت بلند "آ": «تا آسمان روشن شود، چون سبزه گردد بوستانتا بوستان خرم شود، چون تازه گردد یاسمن» (همان: 261) ب - 1 - 4) واجآرایی در شعر منوچهری منوچهری در قافیههای قصاید خود، شصتوپنج بار از همحروفی و همصدایی بهره برده که در جمع شامل یازده حرف و دو مصوت بلند "آ" و "ای" است.
"جناس خط" نیز در شعر منوچهری کاربرد وسیعی دارد برای نمونه، قافیههای (جبلی، حبلی، نخلی) در این قصیده: «شبی پای طاووس در بر کشیدهبه لؤلؤی پیوسته هر سهل و جبلی شهب همچو افکنده از نور نیزهو یا چون ز چرخی فرو هشته حبلی» (منوچهری، 1375: 132) و همچنین صنعت "جناس مکرر" در قافیههایی مانند: «بینی آن ترکی که او چون برزند بر چنگ و چنگاز دل ابدال بگریزد به صد فرسنگ، سنگ» (همان: 61) پ - 10) قافیه و صنعت تناسب تناسب در بین کلمات بیت به فراوانی دیده میشود، اما برای ساخته شدن قافیه بلاغی، شعرا بین قافیه و کلمه قبل از آن تناسب ایجاد کردهاند."