چکیده:
بلغارها گروهی از اقوام ترک بودند که در آسیای مرکزی می زیستند و در طول تاریخ و تمدن اسلامی در ثغور اسلامی و در سرزمین قپچاق گذران زندگی می کردند. این گروه از ترک ها ضمن تعاملات با مسلمانان هم جوار خود به دلیل نیازهای طبیعی و امور زندگی خود به کناره های شمالی دریای خزر و سپس به سواحل رود خانه ولگا مهاجرت و سرانجام در اروپای شرقی سکونت دائم پیدا کردند و امروزه به عنوان کشور بلغارستان شناخته می شود. این مقاله بر آن است، فرآیند این فراز و فرودهای آنان و علل مهاجرت به نواحی خوش آب و هوای آسیای مرکزی و در کنار روس ها و تعامل با آنان و یا با مسلمانان و خلفای اسلامی و مغول ها و حاکمان ترک اسلامی در منابع جغرافیایی مسلمانان و مورخان اسلامی را بیان کند
خلاصه ماشینی:
سپس از زبان شخصی بنام هارون بن یحیی در کتابش از این قوم با نام بلغر١٢ یـاد کـرده کـه دائما با اهالی سرزمین روم جنگ می کنند و رومیـان نیـز بـا آنـان در نبردنـد١٣ او در جـای دیگری از کتابش آن ها را مردم سرزمین برجان یاد کرده و گوید: هرگاه از شهر رومیه از راه دریا به مدت سه ماه سفرنمایی ، به جایگاه آنان می رسی ١٤ احتمالا این برجان همان است کـه 1 Ardaschyr -Seh hyn.
اصطخری جغرافی دان نیمة اول سدة چهارم هجری که به احتمال زیاد از سفر ابن فضـلان مطلع بوده ، نیز از دو محل بنام بلغار در کتاب اش یاد کرده که اولی شهری است که مـردم اش مسلمان و مسجد آدینه دارند.
در پایـان سـدة چهارم هجری ظاهرا این بلغارهای پناهنده طبق گفتة مقدسی در جایی که بنقشله نام داشت و قصبة آن اتل بوده و شهرهایی چون بلغار، سمندر، بغند، قیشوی ، خملیجو بلنجر و بیضاء داشت زندگی می کردند٣ این جغرافی دان در کتاب خود به غیر از این بلغار بـه بلغارهـای کنـار رود اتل نیز اشاره کرده است که ساختمان های آن ها از چوب و نی و در دو کنارة آن رود زندگی می کردند، شب در آن جا کوتاه و جامع شان در بازار است و از هنگامی که مسلمان شده اند با کفار در حال جهادند٤ این بلغارها همان هایی هستند که ابن فضلان از طرف خلیفه به کمـک آن ها شتافت و تا زمان مقدسی همچنان باقی و پایدار بودند.