چکیده:
با مرگ معاویه بن یزید (64 هـ .ق) خلافت اموی دچار چالشی جدی شد که آن را تا آستانه انقراض پیش برد. در هر گوشه از قلمرو خلافت، مدعیانی قدرتمند همچون شیعیان، زبیریان و خوارج سر بر آوردند، اما با قدرت گیری مروانیان و ظهور عبدالملک بن مروان در عرصه سیاسی و به کارگیری امرایی قدرتمند همچون حجاج بن یوسف ثقفی، امویان توانستند بار دیگر قدرت از دست رفته را احیاء نمایند. حجاج با اعمال سیاست های خشن، تمام هم خویش را مصروف سرکوب مخالفان نمود و حجاز و عراق را که کانون اعتراضات بود، آرام کرد و با گسترش فتوحات در شرق جهان اسلام، درآمد لازم را برای حکومت امویان فراهم نمود. در مقاله حاضر با تدقیق در زندگی و حیات سیاسی حجاج، نقش وی را در تثبیت و تحکیم دوباره خلافت اموی بررسی می کنیم
خلاصه ماشینی:
٦ ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (١٣٧٠ش )، مروجالـذهب و معـادن الجـوهر، ترجمـة ابوالقاسـم پاینـده ، ج٣، تهـران : انتشارات علمی و فرهنگی ، ص١٢٥؛ ابن کثیر، همان ، ج٩، ص١١٨.
١ ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی (١٣٧٤ش )، برگزیده الاغانی ، ترجمة محمدحسین مشایخ فریدنی ، ج٦، تهران : انتشـارات علمی و فرهنگی ،ص ١٩١: ابن کثیر، همان ، ج٩، ص١١٨.
٦ ابی العباس شمس الدین احمدبن ابی بکربن خلکان (١٣٦٤ش )، وفیاتالاعیانوانباءابناءالزمان، ج٢، قـم : منشـورات الشـریف الرضی ، ص٣٠؛ ابن کثیر، همان ، ج٩، ص١١٨.
٩ شهاب الدین ابی عبداله یاقوت بن عبداله حموی رومی بغدادی (١٣٩٩ق )، معجم البلدان، ج٣، بیروت : داراحیاء التراث العربـی ، ص٢٤؛ ابن واضح یعقوبی (١٣٧٤ش )، تاریخ یعقوبی ، ج٢، ترجمة محمدابراهیم آیتی ، تهران : انتشارات علمی و فرهنگـی ، ص٢٥٦؛ طبری ، همان ، ج٥، ص٦١١.
این محاصره در ذی حجه سال ٧٢ق آغاز و پس از شش ماه و هفده روز با قتل ابن زبیر ١ یاقوت حموی ، همان ، ج٢، ص٩؛ ابن قتیبه ، المعارف ، ص٣٩٦.
٤ بلاذری ، همان ، ج٧، ص١١٩؛ ابن اثیر، همان ، ج٤، ص٣٥٠ ٥ ابی محمداحمدابن اعثم الکوفی [بی تا]، الفتوح، ج٦، بیروت : دارالندوه الجدید، ص٣٣٨.
١٠ ابن اثیر، همان ، ج٤، ص٣٥٧؛ شهاب الدین احمـدنـویری (١٣٦٤ش )، نهایـالاربفـی فنـونالادب، ج٦، ترجمـة محمـود مهدوی دامغانی ، تهران : انتشارات امیرکبیر، ص١٤١.
حجاج بعد از حدود ٢٢ سال امارت و خدمت برای مروانیـان و ایفـای نقـش اساسـی در تحکیم بنای خلافت اموی ، سرانجام در دهة سوم ماه رمضان سـال ٩٥ق در شـهر واسـط کـه خود آن را میان بصره و کوفه بنا کرده بود مرد و در همان جا دفن گردید.