چکیده:
یکی از پاسخها به نیاز روزافزون مواد غذایی جامعۀ جهانی، تولید محصولات تراریخته است. استفاده از این محصولات و گسترش آن، باوجود مزایا و منافعش، چالشها و مسائلی را نیز بههمراه دارد. ویژگی منحصربهفرد این نوع از محصولات و آثار زیستمحیطی و انسانی آن، اهمیت بحث در این زمینه را دوچندان کرده است. از چالشهای حقوقی در این زمینه، تعیین مبنای مسئولیت مدنی ناشی از این محصولات است که اختلافنظرهایی نیز دراسناد بینالمللی و نظامهای حقوقی به دنبال داشته است. از اسناد بینالمللی موجود میتوان به پروتکل ایمنی_ زیستی کارتاهنا اشاره کرد که ایران در سال 1382ش بهطور رسمی به آن ملحق شده، و نیز پروتکل الحاقی ناگویا_ کوالالامپور که در خصوص مسئولیت مدنی ناشی از این نوع محصولات تدوین گردیده است. در این نوشته، با توجه به تعیین نشدن تکلیف صریح مقررات داخلی، تلاش شده است ضمن یافتن مبنای متناسب با حقوق ایران، وضعیت این مسئله در اسناد بینالمللی مرتبط معرفی شود. با بررسی اسناد بینالمللی و دیدگاههای مختلف در حقوق ایران بهنظر میرسد که مسئولیت محض، مبنایی متناسب با حقوق ایران و اسناد بینالمللی باشد.
خلاصه ماشینی:
از نظر قلمرو نیز مسئولیت قراردادی برای حمایت اشخاص در برابر عیب تولید کافی نیست ، زیرا در گسترده ترین نظریه ها نیز تعهد ضـمنی فروشنده محدود به مصرف کنندگان کالا یا کسانی است که در زنجیـرة قـراردادی جـایی دارند و به گونه ای، مستقیم یا باواسـطه ، در تراضـی بـا فروشـنده ارتبـاط دارنـد، ولـی از دیگران حمایت نمیکند؛ درحالی که اشخاص ثالـث اسـتحقاق بیشـتری دارنـد، چراکـه مصرف کننده از مزایای تولید بهره مند میشود، اما ثالث بیگناه هم در این راستا بهـره ای نمیبرد و هم خسارت میبیند.
از اشکالات عمده و مهم این نظریه میتوان به نمونه های زیر اشاره نمود: نخست ، همان طور که بیان شد، یکی از اساسیترین مشـکل ایـن نظریـه ، بـار اثبـات تقصیر تولیدکننده است که زیان دیده باید بر مبنـای قواعـد عمـومی مسـئولیت ، تقصـیر خوانده را اثبات کند؛ یعنی رفتار نامعقولی را که سبب نزدیک یا متعـارف خسـارت شـده به او نسبت دهد.
اما در اینجا برای روشن شدن موضع جامع نظام حقوقی ایران نسبت به زیان های محصولات تراریخته ، به رویکرد جبرانی ضررهای وارد به محیط زیست نیز اشاره خواهد شد: الــف ) بـر اسـاس پروتکـل ایمنـی_ زیسـتی کارتاهنـا و پروتکـل الحـاقی ناگویـا_ کوالالامپور، ضمن تأکید بر تهیه و تدوین قواعد و روش هـای مسـئولیت ناشـی از نقـل و انتقال برون مرزی محصولات تراریخته ، عملا پیش بینی مسئولیت محض بـرای ایـن نـوع محصولات توصیه شده است ؛ مسئولیتی که صـرفا نیازمنـد اثبـات ورود زیـان بـه دلیـل استفاده از این محصولات است ، بیآنکه نیازمند اثبات تقصیر تولیدکننده باشد و بیآنکـه اثبات رعایت احتیاطات کافی و کامل تولیدکنندگان بتواند رافع مسئولیت ایشان در قبال تکالیفشان به جبران خسارات گردد.