چکیده:
دین و ارکان آن، منشأ بسیاری از تحولات مهم در جامعه اسلامی است. یکی از عبادات مهم در اسلام، فریضه حج با هدف توحید، اتحاد و وحدت مسلمانان است که دارای پیامدهای وسیع اجتماعی است. در دوره صفویه، سرزمین مکه در سیطره عثمانیان سنی مذهب بود و ایرانیان شیعی هر سال برای انجام حج باید از قلمرو عثمانی عبور میکردند. در این دوران، اختلاف دولت عثمانی با دولت صفوی، حج را به عرصه اختلاف میان شیعه و سنی تبدیل کرده بود. مسائل سیاسی، مذهبی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی که میان دولت عثمانی و صفوی وجود داشت، انجام حج به وسیله ایرانیان شیعی را با دشواریهایی روبهرو میکرد و گاهی حج از سوی دولتها محدود و یا ممنوع میشد. هدف مقاله حاضر، بررسی چگونگی انجام فریضه حج در پرتو روابط ایران و عثمانی است. در این مقاله به این پرسش پاسخ داده میشود که آیا اختلاف میان این دو دولت اسلامی بر موضوع حج تأثیرگذار بوده است یا فریضه حج ورای کشمکشهای سیاسی و مذهبی انجام میگردیده است؟
خلاصه ماشینی:
شاه عباس دوم به شریف مکه نوشت که با عنایت به رعایت حال حجاج و زائـران بـه وسیله خدام بزرگوار عثمانی به خصوص زواری که اهل سرزمین و شهرهای ایران هستند و با توجه به این که آنها از هیچ تلاشی برای حفاظت از جان و مال حجاج دریغ نمیکننـد و اجازه نمیدهند که احدی به حجاج و زوار، ظلم و ستم روا دارد.
هم چنین نباید شرفا و دولت عثمانی اجازه دهند که کسی حجاج را مجبور کنـد کـه از راه دیگری برگردند، چون در سال های پیش از این بابت ، ضررها و خسارت هـای زیـادی بـه وجود آمده است .
شاه عباس در ادامه افزوده است اگر شرفا و دولت عثمانی بر شروط باقی بمانند، چیزی از آن را تغییر ندهند، همان گونه که ملزم و متعهد شده اند، کاروان ها را بـه موقـع حرکـت دهند، آنها را از شر اعراب حفظ کنند و در وقـت مناسـب ، حجـاج را از همـان راهـی کـه برده اند، بازگردانند و این در صورتی باشد که حجاج به فـیض زیـارت بیـت الله الحـرام و پیامبر و ائمه کرام نائل شده باشند، مراد حاصل گردیده است .
دولت ایران به عنوان شاکی از امور حاجیان ابراز نارضایتی میکند و اعلام مـینمایـد کـه امرا و حاکمان مکه ، بغداد، بصره ، شام و امیران حاج از حجاج و زائران ایرانـی بـا عنـاوین مختلف دورمه ، حق الشریف و کوشی، مبالغی دریافت میکنند که بیشتر از طاقت و تـوان آنها است و بر اساس قوانین اسلامی هر دولتی که حاکم بر منطقـه اسـت نـه تنهـا حـق جلوگیری از انجام حج را ندارد، بلکه باید شرایط هر چه بهتر گزاردن این فریضه الهـی را فراهم کند.