چکیده:
نامهای جغرافیایی بازتاب فرهنگ و باورهای جوامع در قالب مکان هستند، در حقیقت جوامع انـسانی در انتخـاب نـام بـرای پدیـدههـای انسانـساخت و طبیعـت سـاخت از گنجینه های فرهنگی، تاریخی و باورهای خود وام میگیرند. از اینرو جای نامها اغلـب منعکس کنندة الگوهای فضایی پراکنش زبان و رویداهای تاریخی مکانهای جغرافیایی هستند. از جمله مناطقی که میتوان از نامهای جغرافیایی آن برای مطالعه واقعیت های تاریخی و فرهنگی آن سود جست ، منطقه آذربایجان است . این منطقه از نظـر مباحـث تاریخی برای روشن کردن واقعیت های فرهنگی و جغرافیایی خود درگیر دو رویکـرد متفاوت است . در این میان یکی از عناصری که در روشن گری واقعیـت هـای زبـانی و تاریخی این منطقه میتوانـد مفیـد باشـد نـامهـای جغرافیـای اسـت . جایگـاه تـاریخی آذربایجان در تحولات ایران و ثبت و ضبط جای نامهـای آن در اسـناد و کتـابهـای تاریخی، فرصت مناسبی در اختیار محققان قرار میدهد تا بتوانند با بررسی آنهـا بـه مطالعه تاریخ و فرهنگ دیرین آذربایجان بپردازند. بنابراین مقاله حاضر در پی بررسی این مساله است که میکروتوپونیم های منطقه آذربایجان در متون تاریخی دورة صفویه (صفوهالـصفا و صـریح الملـک ) دارای چـه ویژگیای بوده و دچار چه تحولاتی شده است ؟ روش تحقیق در این پژوهش از نـوع توصیفی ـ تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانه ای است . نتایج حاصل از بررسـی متـون تـاریخی بخـصوص صـریح الملـک بیـانگر آن اسـت کـه نـامهـای جغرافیایی منطقه آذربایجان از نظر زبانی عمـدتا واژههـایی غیرترکـی اسـت و رونـد تغییر برخی از این اسامی به نامهای ترکی حاکی از تبعیت آن از تحولات اجتمـاعی و سیاسی در دورة مورد نظر میباشد.
خلاصه ماشینی:
نتایج حاصل از بررسـی متـون تـاریخی بخـصوص صـریح الملـک بیـانگر آن اسـت کـه نـامهـای جغرافیایی منطقۀ آذربایجان از نظر زبانی عمـدتا واژههـایی غیرترکـی اسـت و رونـد تغییر برخی از این اسامی به نامهای ترکی حاکی از تبعیت آن از تحولات اجتمـاعی و سیاسی در دورة مورد نظر میباشد.
در این مقاله نامهای جغرافیایی آذربایجان در منابع کهن تاریخی مورد مطالعـه قـرار میگیرد، دلیل این انتخاب آن است که این نوع منابع عاری از تعلقات خـاص زبـانی و فرهنگی هستند و صرفا به انعکاس واقعیت های موجود پرداختـه انـد و اساسـا تعلقـات ایدئولوژیکی و ناسیونالیستی که از ویژگـیهـای دوران مـدرن هـستند، در دورة مـورد مطالعه ما یعنی صفویه وجود نداشته است تا مؤلفان ایـن منـابع را از انعکـاس درسـت واقعیت باز دارد.
هم چنین اهمیت موضوع آن است که طی چند دهۀ اخیر برخی افراد و گروهها برای نیل به اهداف سیاسی خـاص خـود در قالـب مفـاهیم انـضمامگرایانـه و واگرایانه ، به بازخوانی تاریخ و فرهنگ منطقـه آذربایجـان بـا رویکـرد ترکـیسـازی و ایرانیزدایی (فرهنگی و تاریخی) پرداخته انـد کـه بـه گـواه اسـناد و شـواهد گونـاگون تاریخی، جغرافیایی و زبانی قابل نقد است .
١. حدود مشکین شهر کنونی واقع در استان اردبیل در مجموع میتوان گفت که با توجه به یافته های جدولهای ٢ تا ٥ فرضـیۀ شـمارة یک تحقیق یعنی «زبان غالب منطقۀ آذربایجان تا دورة صفویه و براساس جای نامهـای موجود در منابع تاریخی مانند صفوهالصفا و صریح الملک غیرترکی و بـه عبـارت بهتـر آذری بوده است » تأیید میشود.