چکیده:
در آیه چهارم سوره تحریم خداوند دو تن از همسران پیامبر’ را مورد سرزنش و تهدید قرار داده و می فرماید اگر بخواهید اقدامی بر ضد پیامبر’ انجام دهید خداوند، جبرئیل، صالح المومنین و ملائکه مولا و پشتیبان آن حضرت می شوند. عبارت صالح المومنین در این آیه محل گفتگوی مفسران فریقین است. عموم اهل سنت مقصود از صالح المومنین را ابوبکر و عمر دانسته اند. آنان در بیان ادله روایی به روایاتی از صحابه و تابعین استناد جسته اند و از سوی دیگر با مطرح نمودن جمع بودن صالح المومنین و تطبیق صالح المومنین بر ابوبکر و عمر به دلیل نسبتی که با عایشه و حفصه داشته اند، سعی در پیشبرد هدف خود نموده اند. اما مفسران شیعه به هیچ روی این انطباق را نپذیرفته و تنها مصداق صالح المومنین را امام علی ع می دانند. از این رو ادله روایی آن گروه از مفسران اهل سنت را از حیث سند و دلالت، ضعیف و متناقض با یکدیگر دانسته و ادله دلالی ایشان را نیز با استناد به دلایل درون متنی و برون متنی بی پشتوانه و جانبدارانه قلمداد می کنند.
خلاصه ماشینی:
در اين باره دو مقاله نيز نگاشته شده که هريک از زاويهاي خاص اين موضوع را بررسي نمودهاند: يکي مقاله «مفهومشناسي تعبير صالح المؤمنين در قرآن و تحليل آراء مفسران و مترجمان پيرامون آن» نگاشته محمدرضا حاجي اسماعيلي و نفيسه آذربايجاني که تنها درباره تلفظ و جنبه ادبي مصداق «صالح المؤمنين» بحث نموده، و ديگري مقاله «بررسي آيه صالح المؤمنين از ديدگاه فريقين» نوشته قائم مهدي که به مفهومشناسي عبارات آيه «صالح المؤمنين» و ذکر روايات فريقين در اين باره پرداخته است، اما روايات معارض را ـ که براساس آنها مصداق «صالح المؤمنين» فرد يا افرادي غير از امام علي× است ـ ذکر نکرده و بررسي سندي و دلالي اين روايات را مورد بحث قرار نداده است.
(رازي، 1420: 30 / 570؛ بغوي، 1420: 5 / 120؛ اندلسي، 1422: 5 / 331؛ زمخشري، 1407: 4 / 566؛ ابنجوزي، 1422: 4 / 309؛ آلوسي، 1415: 14 / 347؛ قرطبي، 1364: 19 / 188) حال به بررسي مستندات اهلسنت در خصوص تعيين مصداق «صالح المؤمنين» در دو ساحت پرداخته ميشود: يکي استناد به روايات و اقوال صحابه و تابعين، و ديگري تحليل دروني از دلالت آيات.
همچنين دليل ديگر بر آنکه «صالح المؤمنين» جمع است، اين ميباشد که واو «صالحوا» به هنگام اضافه حذف ميشود؛ [و] به همين خاطر در رسمالخط قرآن نيز نيامده است؛ مانند اين آيات: مانند روايتي که ميگويد تنها مصداق اين آيه عمر است، و روايتي ديگر که بيان ميدارد فقط ابوبکر مصداق آن است (به اين روايات در ادامه مطلب اشاره ميگردد).