چکیده:
در پژوهش حاضر به تعیین آستانه دمایی و تحلیل الگوهای سینوپتیک دماهای ابرگرم منطقهی جنوب شرق ایران پرداخته شده است. برای این کار پس از اخذ دادههای حداکثر دمای روزانهی دوره گرم سال (ژوئن تا سپتامبر) 9 ایستگاه سینوپتیک واقع در جنوب شرق ایران در یک دورهی آماری 24 ساله (1986-2009)، مقادیر بالاتر از 99 درصد دماهای فرین بیشینه یا 1 درصد بالایی به عنوان آستانهی تفکیک دماهای ابرگرم تعیین شد. بر اساس توزیع احتمال آماری گاما، دمای 36/42 درجه سانتیگراد و بالاتر با احتمال رخداد 1 درصد در طی دورهی آماری مورد مطالعه آستانهی تعیین روزهای ابر گرم برای مجموع ایستگاهها مد نظر قرار گرفت و بر اساس آستانهی مذکور 30 روز توام با دمای ابر گرم برای تحلیل سینوپتیک شناسایی گردید. جهت شناسایی الگوهای گردشی مولد روزهای ابر گرم، ماتریسی به ابعاد 30 روز در 943 گره از دادههای فشار سطح زمین و تراز 500 هکتوپاسکال در مختصات جغرافیایی 0 تا 100 درجهی طول شرقی و 15 تا 70 درجهی عرض شمالی تشکیل گردید. ابتدا جهت تعیین الگوی متوسط روزهای ابر گرم، نقشه های میانگین سی روزه ترسیم و مورد تحلیل قرار گرفت. الگوی به دست آمده حاکی از نفوذ سامانهی کم فشار حرارتی گنگ در سطح زمین و حاکمیت پرفشار جنب حارهای آزور در تراز 500 هکتوپاسکال بر روی جنوب شرق کشور میباشد. برای شناسایی الگوهای گردشی متمایز در روزهای شاخص، با استفاده از روش تحلیل خوشهای وارد بر روی ماتریس مذکور، و پس از اعمال برش دو خوشهای روزهای منتخب، نقشههای مربوطه ترسیم شد. نتایج نشان داد که علیرغم تفکیک روزها به دو خوشهی مجزا، تفاوت بارزی بین این الگوها با الگوی سی روزه مشاهده نمی شود. بنابراین می توان تنها الگوی موثر بر رخداد روزهای ابرگرم جنوب شرق ایران را استقرار کم فشار حرارتی گنگ در سطح زمین و حاکمیت پرارتفاع جنب حارهای آزور در تراز 500 هکتوپاسکال ذکر کرد. الگوی ضخامت جو در طی روزهای ابرگرم نشانگر استقرار بیشینهی ضخامت جو به میزان 5945 متر بر روی منطقهی مورد مطالعه است که نشان دهنده استقرار توده هوای گرم بر روی منطقهی مورد مطالعه می باشد.
خلاصه ماشینی:
گارسیا١ وهمکاران (٢٠٠٢: ص ٢٣٧) در بررسـی روزهـای ابرگـرم مادرید در طی دوره ی آماری ١٩٥٥ تا ١٩٩٨، پس از مبنا قرار دادن دمای ٣٦/٥ درجه سانتی گراد بـه عنـوان عدد آستانه ، نفوذ جریان جنوبی همراه با تزریق هوای گرم و خشک شمال افریقا و قرارگیری مرکز پرارتفاع بـا جهت جنوب غرب -شمال شرقی بر روی منطقه مورد مطالعه را در رخداد روزهای مذکور موثر دانسته اند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ٤: الگوی میانگین فشار سطح زمین ٣٠ روز ابر گرم جنوب شرق ایران این الگو نشان می دهد که مرکز کم فشاری با فشار مرکزی ٩٩٤ هکتوپاسکال بر روی شـمال غـرب کشـور هند قرار گرفته ، که زبانه های آن مناطق وسیعی از کشـورمان و بـه ویـژه محـدوده ی مـورد مطالعـه را تحـت سیطره ی خود قرار داده است ، این سامانه کم فشار حرارتی گنگ است که در دوره ی گرم سال در ایـن منطقـه شکل گرفته و با نفوذ خود به منطقه ی مورد مطالعه هوای گرم را به همراه می آورد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ٨: میانگین الگوی گردشی تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال ٣٠روز ابر گرم جنوب شرق ایران جهت تفکیک الگوهای مختلف منجر به رخداد دماهای ابر گرم جنوب شرق کشور همچون داده های فشـار سطح دریا، با استفاده از روش تحلیل خوشه ای وارد روزهای شاخص به دو خوشه ی ٦ و ٢٤ روزه تفکیک شـد که در شکل ١٠ به نمایش گذاشته شده است .