چکیده:
این پژوهش اختصاص دارد به سنجش دو تصحیح از دیوان عنصری: یکی تصحیح یحیـی قریب که نخستین چاپ آن به سال ١٣٢٣ش ، و دیگری کار محمد دبیرسیاقی که در سـال ١٣٤٢ش انتشار یافته است . نگارنده میکوشد با توجه به دستنویسهای گوناگون این دیوان و با توجه به سبک عنصری و هم روزگارانش و نیز با آوردن شواهدی از نظم و نثر، به این سنجش و مقایسه بپردازد و درستی و یا نادرستی برخـی تصـحیحات ایـن دو مصـحح را نشان دهد.
خلاصه ماشینی:
"این بیت در چاپ قریب (ص ٩٥) بدین صورت آمده است کـه بسـیار بـر ضـبط دبیرسیاقی ترجیح دارد: همچنان خواهی که رانی کار گیتی را همی آدمی چون تو نباشد یا قضایی یا قدر همانند کردن ممدوح را به قضا و قدر، در بیتی دیگر از عنصری نیز میبینیم : اگر به حکم روان گویمت قضایی تو وگر به قدر بلندت نگه کنم قدری (عنصری، دیوان ، ١٣٦٣، ص ٣٠٦) ـ چو مرغزار یکی شیر دارد اندر بر چو واق واق یکی مردم خرد آثار (ص ١٠٣، ب ١٢٠٩) این بیت ، که در قصیده ای در وصف عمارت و باغ خواجه ابوالقاسم احمدبـن حسـن میمندی(ف ٤٢٤ق ) وزیر سلطان محمود غزنوی آمده اسـت ، نقـش و نگارهـای آن عمارت را به تصویر میکشد.
چندال در بیتی از دیوان قطران و در قصیده ای از غضایری رازی ــ که هم عصر عنصری بوده ــ نیز آمده است : گر به شب یاد آورد چیپال هند از کین تو باز نشناسد به روز از قامت چندال دال (قطران ، دیوان ، ص ٤٣٩) ناصرخسرو قبادیانی و اسدی طوسی، هر دو در بیتی برهمن و چندال را در کنار هم آورده اند: برهمن در هند از چندال ناکس فضل داشت بنـدة دیـن و هـنر نشگفت اگر شد برهمـن (ناصرخسرو، دیوان ، ١٣٥٣، ص ٢٦٤) بر آن که ز جندال و از برهمن فراوان به هر گوشه دید انجمن (اسدی، گرشاسب نامه ، ص ١٥٩) با این توضیحات ، صورت درست بیت همان است که در چاپ قریب دیده میشود: کند حسام تو ز اسقف تهی بلادالروم چنان که کشور هند از برهمن و چندال ـ شکنج روی تو ای ماهروی برزگر است ز مشک بر گل سوری همی نهد خرمن (ص ٢٣١، ب ٢٢٤٤) ١٢."