چکیده:
پس از فروپاشی شوروی (سابق)، ساختار ژئوپلیتیکی کشورهای حوزه دریای خزر متحول شده است. در این میان هر یک از کشورهای این حوزه، از لحاظ ژئوپلیتیکی اهمیت خاصی پیدا کرده اند. دو کشور ایران و روسیه به دلیل قدمت تاریخی از ثبات ژئوپلیتیکی برخوردارند اما سه جمهوری تازه استقلال یافته یعنی قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان برای استمرار و استقلال، استراتژی برقراری روابط با قدرت های فرامنطقه ای را در پیش گرفته اند. بنابراین این کشورها علی رغم دارا بودن ژئوپلیتیک مشترک دارای نگرش های متفاوت می باشند. بر این اساس سوال اصلی در این مقاله این است که :(عوامل تاثیرگذار بر تحولات ژئوپلیتیک کشورهای حوزه دریای خزر کدامند؟) به نظر می رسد موقعیت ژئوپلیتیکی جدید حوزه دریای خزر ناشی از عواملی چون ملیت، جمعیت، اقتصاد و غیره بوده است. هدف از ارائه مقاله، بررسی ساختار ژئوپلیتیکی کشورهای حوزه دریای خزر بخصوص جمهوری اسلامی ایران می باشد.
After the fragmentation of former Soviet Union، the geopolitical structure of the Caspian countries has been changed. Each country in this region has therefore special importance، concerning geopolitical aspect.
Iran and Russia have geopolitical stability، because of historical background، but three newly established republics namely، Kazakestan ، Turkmenistan and Azerbaijan adopt making relationship strategy with ultraregional powers for endurance and independence. Therefore، these countries have different views in spite of having common geopolitic conditions. Accordingly، the main question in this article is: “What are the influential factors on geopolitical changes of the Caspian countries?” It appears that new geopolitical position of the Caspian area is related to factors such as nationality، population and economy.
The purpose of presentating this article is the study of geopolitical structure in the Caspian countries، especially Islamic Republic of Iran.
خلاصه ماشینی:
وجـود دریاچـه دریـای خـزر ارتبـاط آسـیای مرکزی و قفقازرا با ایران و روسیه میسر می سازد و از این طریق کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای سیاه و مدیترانه و پاکستان و افغانستان می توانند با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند و در نهایت با اروپا آسان تر رابطه برقرار نمایند و مجموعه این عوامل جغرافیایی ، زمینه های مناسبی برای سرمایه گذاری فراهم کرده است .
بدین ترتیب می توان اهمیت ژئوپلیتیکی قزاقستان را از چهار جهت مورد بررسی قرار داد: - ایجاد ثبات در منطقه : تنوع قومی و نژادی (بیش از ١٠٠ گروه نژادی)، خلع سلاح اتمـی ، حرکت به سوی صلح و امنیت ، ایجاد فضایی مناسب براساس اصول دموکراسی و اقتصاد بازار آزاد؛ - الگویی تاریخی برای منع گسترش سلاحهای هسته ای: انهدام زرادخانه های اتمی ، اجرای پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای و پیمان منـع جـامع آزمایـشات هـسته ای، ایجـاد منطقه ای آزاد از سلاحهای هسته ای؛ - برخورداری از ذخایر غنی انرژی: نفت ، گاز ، ذغالسنگ ، اورانیوم و دیگر منابع معدنی و طبیعی ؛ - مشارکت و حضور در مؤسسات و سـازمانهـای بـین المللـی از جملـه : اتحادیـه آسـیای مرکزی، سازمان امنیت و همکاری اروپا، برنامـه مـشارکت نـاتو بـرای صـلح و شـورای مشارکت اروپا و آمریکا (احمدی لفورکی و میررضوی، ١٣٨٤، ٤٥٨).
همچنین ایران از حضور نیروهای مداخله گر که عمدًتادشمنان و رقبـای آن هـستند بـرای امنیـت ملـی خـود احساس خطر می کند وعلی رغم برخورداری از مواضع و دیدگاه های مشترک بـا روسـیه بـه عنوان یک قدرت جهانی ، اساسًانسبت به اهداف و دیدگاه های این کشور نیز تردید دارد و آن را رقیب قدرتمند خود در حوزه دریای خزر می داند (حافظ نیا، ١٣٧٨، ٤٦).