چکیده:
در یک نگاه ، تحقق و فعلیت هرچیزی معلول دو علت است : فاعل و قابل . در مورد قاعده «درء» علت فاعلی برای تحقق و فعلیت آن ، وجود شبهه است که تمام الموضوع قاعده را تشکیل میدهد و علت قابلی آن ، متعلق و محل عروض شبهه است . این نوشتار در پی بررسی علل و اسباب اجرایی قاعده «درء» است که عبارتند از: شبهه های ناشی از جهل مغتفره ، اجبار، اکراه ، اضطرار، مستی، خواب و بیهوشی، فراموشی، هم چنین شبهه های ناشی از تحریک و تلبیس دیگران ، ادعای مرتکب ، گواهی و اظهارات غیر، درک نادرست از متون قانونی و حقوقی و اقرار ضمنی. هر یک از اسباب مذکوره با شرائطی، رافع مسوولیت و ساقط کننده حد و مجازات است که در متن مقاله به آن پرداخته شده است . تفسیر موضوعی نسبت به تفسیر ترتیبی روش نوپا و نوظهوری است که در پی کشف نظریه قرآن درباره یک موضوع یا مساله است . این مقاله به تبیین ماهیت این روش تفسیری پرداخته و به مفهوم ، مبانی و تفاوت آن با تفسیر ترتیبی و نیز میزان وابستگی آن به تفسیر ترتیبی اشاره شده است . تاریخ دریافت : ٩١.٧.٢٧ تاریخ تصویب : ٩٢.٢.١٥ Ali.yasaghi@yahoo.com
خلاصه ماشینی:
"٢- اجبار یکی دیگر از موجبات قاعده «درء» اجبار است ؛ از آن جاییکه یکی از شرایط عامه تکلیف در نزد فقها «اختیار» است ، بنابراین با نبودن اختیار و وجود اجبار، مسؤولیت جزایی تحقق پیدا نمیکند زیرا اجبار، انسان را مسلوب الاراده میکند یعنی اراده آزاد را در انجام دادن یا ترک فعل زیانبار یا مجرمانه از بین میبرد، به عبارت دیگر؛ اجبار حالت شخصی است که بدون داشتن قصد ارتکاب جرم و تحت تأثیر عامل دیگری وادار به انجام ١.
١٤١) با توجه به این ، اگر یک کافر ذمی با یک زن مسلمان زنا کند، و این فرد ذمی در حضور قاضی ادعا کند که مسلمان بوده است (چون ادعای مسلمانی پس از عمل زنا، موجب سقوط حد نیست از طرفی نیز مجرد باشد یعنی ازدواج نکرده و یا ازدواج کرده ولی به هیچ عنوان دسترسی به زنش ندارد) آیا ادعای او موجب میشود که حد (قتل )از او برداشته شود یا نه ؟ با توجه به مطالب گذشته و ادله موجود و اهتمام اسلام مبنی بر اجرای قاعده »درء» مورد، از مواردی است که سبب حدوث و عروض شبهه برای قاضی میشود و قاضی موظف است که در صورت احتمال صدق و صحت ادعا با اجرای قاعده »درء»، حد قتل ١."