چکیده:
خوانش متن ادبی با رویکرد نقد اخلاقی می تواند بر اسـاس تشـخیص مفـاهیم و مضــامین اخلاقــی مــتن یــا درک رابطــة گفتمــان اخلاقــی مــتن بــا ســاختار زیبایی شناسانه آن صورت پذیرد. در رویکردهای جدید نقد بـر ایـن نکتـه تاکیـد می شود که متن هنری بر دلالت های ضـمنی اسـتوار اسـت و معنـای آن، پنهـان است . سرشت اثر ادبی اقتضا می کند که شیوه بیان بیشتر از موضوع مـورد توجـه قرار گیرد. پرسش پژوهش این است که نویسنده یک داستان ادبی ، چگونـه درک اخلاقی خود و مخاطب را با شـیوههـای روایـت پـردازی عمـق مـی بخشـد. مـورد مطالعــه ، دو داســتان از آثــار غلامحســین ســاعدی اســت و از نقــد و تحلیــل پژوهش های انجامیافته دربارة ایـن نویسـنده چنـد نتیجـه حاصـل مـی شـود: ١- اصلی ترین حوزههای معنایی که ساعدی به آنها توجه داشته ، مضـامین سیاسـی ، مسائل اجتماعی و روحی و روانی اسـت . در ایـن حـوزههـای معنـایی ، درونمایـة اصلی آثار او پیوند مسائل اجتماعی با آسیب هـای فـردی و ریشـه داشـتن فسـاد اخلاقی در اجتماع است که رگه هایی از اخلاق مارکسیسـتی را بـازمی نمایـد. ٢- ساعدی در تلفیق شـیوههـای مـدرن داسـتاننویسـی بـا آرمـانهـای سیاسـی و اجتماعی ، گفتمان اخلاقی خود را در بیـان زیبـایی شناسـانه و شـگردهای روایـی تولید کرده است . ٣- واقع گرایی ، ویژگی روساخت داستانهـای سـاعدی اسـت و تلفیق آن با نمادگرایی در ساختار درونی روایت ، جنبة اخلاقـی یـا غیـر اخلاقـی
A moral critical approach to reading a literary text can be achieved by recognizing the moral concepts and themes in the text، or by grasping the relationship between the moral discourse of the text and its aesthetic structure. New approaches in criticism emphasize that the artistic text is based on connotations، and the meaning of the text is hidden. For this، the method of expression in literary text is of more interest than the subject. This research seeks the answer to the question that how the writer of a literary story deepens his/her own and his/her audience’s moral understanding through narrative methods. The subject of the study is GholamHossein Saedi’s works. By analyzing and reviewing the researches about this writer، several conclusions can be drawn: 1. the main semantic domains to which Saedi paid attention are political، social، and psychological. In these semantic domains، the basic theme of his works is the connection of social issues with damages to individuals as well as the immorality caused by society showing traces of Marxist morality; 2. In integrating new story writing methods with political and social ideals، Saedi formed his moral discourse by aesthetic expression and narrative devices; 3. Realism is the feature of Saedi's stories’ surface structure، and integrating this feature with symbolism in the inner structure of narrative enriches the moral or immoral aspects of events; 4. In most stories، character dominates the plot، and the effect of a sick society on the immorality of a person can be depicted by tracing the characters’ actions and reactions، and visualizing their complicated minds and souls; 5. Dramatic visualization dominates rhetorical and verbal ploys، and the negative influences of an immoral action are suggested by creating an atmosphere. At the end of this article، examples of Saedi’s moral discourse and his method of expression have been presented.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که قصد این پژوهش نه تبیین دیـدگاههـای اخلاقـی مـتن اسـت ، نـه قضاوت دربارة درونمایة اخلاقی آن، بحث های انتزاعی علم اخلاق یا فلسفة اخلاق نیز در مبانی نظری پژوهش ، جایگاه اصلی ندارد و به عنوان مقدمه ای برای ورود بـه بحـث نقـد شیوههای بیان اخلاق به آن اشاره می شود.
اما داستان فلسفة اخلاق و نظریه های مـرتبط بـا آن از جـایی آغاز می شود که معیارهای شناخت این مسئله ناکـافی و نابسـنده مـی نمایـد و از سـوی دیگر، مدعیان اجتماعی مانند مراجع قانونی یا نهادهای دینی هم مرزبنـدیهـا و بایـد و نبایدهای خود را به رفتارهای انسانی عرضه می کنند.
محتوای داستانها و نمایشنامه های ساعدی توجه غلامحسین ساعدی به مسائل سه گانه روانی ، اجتماعی و سیاسی ، فصل الخطـاب همه نقد و تحلیل ها دربارة داستان ها و نمایشنام های این نویسنده است که می توان آنها را در سه بخش تحلیل کرد و در عین حال اصلی ترین دستاورد ساعدی را در پیونـد ایـن سه حوزه نشان داد.
ســاعدی توجــه بــه زیبایی شناسی اثر و تلاش برای خلق داستان با شـیوههـای مـدرن داسـتاننویسـی را بـا آرمانهای سیاسی و اجتمـاعی تلفیـق کـرده و بـه ایـن سـبب ، او را مـی تـوان از شـمار نویسندگانی دانست که به گفتمان اخلاقی توجه می کند، اما بیان اخلاق به شیوة انتقاد.
یکی از ظرفیت های نمایشی در داستانها این است کـه فضـای داستان از زبان شخصیت ها بیان مـی شـود.