چکیده:
هوم یا هئومه که در فرهنگ ودائی سئوما نام دارد، گیاهی پررمز و راز است که خود را در جایگاه خدایان و ایزدان در پهنه اساطیر هند و ایرانی جای داده است. ردپای این ایزدگیاه، در کهن ترین آثار مکتوب نظیر وداها و نیز اوستا، تا ادبیات دوره میانه و سپس شاه نامه فردوسی بچشم می خورد. هم اکنون نیز جایگاه این گیاه و افشره مقدس آن در آیین های دینی زرتشتیان، یادگاری از پیشینه درخشان و فراتاریخی آن است. این پژوهش به بررسی ریشه های فرهنگی این گیاه از اعصار دور تا زمان حاضر می پردازد و نشان می دهد که چگونه در یک انتقال از قلمرو اسطوره به حماسه، دگرگونی هایی جالب توجه یافته است.
Hoom or Haoma also known in Vedic culture as Saoma is a mysterious plant assuming its position alongside Gods and deities in the vast expanse of Indo-Iranian mythology. The footprints of this plant deity can be traced in the most ancient written texts such as Vedas and also in Avesta well continued up to the literature of the middle period and then in Shahnameh. At present the standpoint of this plant and its essential oil in the Zoroastrians religious ceremonies and rituals is a relic of its glorious past. This research investigates the cultural roots of this plant since the antiquity till present and shows how a transposition from the realm of myth to the epic underwent remarkable transformations.
خلاصه ماشینی:
تاريخ دريافت : ١٣٩١/١١/١٠ تاريخ پذيرش : ١٣٩١/١٢/١٠ چکيده هوم يا هئومه که در فرهنگ ودائي سئوما نام دارد، گياهي پررمز و راز اسـت کـه خود را در جايگاه خدايان و ايزدان در پهنه اساطير هند و ايراني جاي داده است .
» (جلالي نائيني، ١٣٦٧: ١٩٥ و ١٩٦) براساس روايات کهن هند، خدايان کـه در ابتـدا فناپـذير بودنـد در اثـر نوشـيدن افشره سوما بيمرگ شده اند، در اينجا سوما براي اجتمـاع خـدايان کـارکردي چـون آب حيات داشته است ، (همان ، ١٣٦٧: ١٤٩ و ١٦١) اما موهبـت سـوما تنهـا بـراي جـاودانگي خدايان و يا تنها نيـرو بخشـي اينـدرا بـراي نبـرد نيسـت ، تعبيـرات و توصـيفات زيبـا و دلنشيني که در سرودهاي ودا در باب اين ايزد شگفت وجـود دارد.
در اين صورت و قبـل از خشـک شـدنِ کامل ، ساقه ها به رنگ زرد درخشان در ميآيد به همين سبب نيز در اوستا هوم زريـن ناميـده شده است .
يکي از آرزوهاي او براساس يشت نهم (هوم يشت ) اين اسـت کـه آن کاميـابي را داشـته باشد که افراسياب تباه کار توراني را بزنجير بکشد و کشان کشان به نزد کيخسرو آورد تا به انتقام خون سياوش در کرانۀ درياچۀ چيچست کشته گردد.
(پورداود، ١٣٧٧: ٤٩) در برخي بخش هاي اوستا به تفاوتي که ميـان نوشـيدني هـوم و سـاير مسـکرات وجود دارد، تأکيد شده است .
(بهار، ١٣٨٠: ١٥٥) ٣- هوم در شاهنامه در شاهنامۀ فردوسي تنها يـک بـار بـه نـام هـوم برمـيخـوريم و آن در آخـرين بخش هاي حکايت افراسياب است .